۶۰ درصد جامعه ایران زیر خط‌فقر مطلق هستند

به گزارش اکومتر؛ خط‌فقر به‌صورت کلی، حداقل درآمدی است که هر فرد برای زندگی‌ به آن نیاز دارد. خط‌فقر به دودسته مطلق و نسبی تقسیم‌بندی می‌شود که مطلق به معنای ناتوانی در تأمین حداقل نیازهای فردی در سه دسته اصلی یعنی خوراک، پوشاک و مسکن بوده و نسبی، مقایسه حداقل سطح استانداردهای زندگی با دیگران است.

طبق تعریف فقر نسبی، افرادی که در زمانی یا کشوری، فقیر به شمار نمی‌روند، ممکن است در زمانی دیگر و یا در کشوری دیگر، فقیر محسوب شود؛ در این نوع فقر، درآمد افراد نسبت به هم سنجیده می‌شود و افراد با درآمد پایین‌‎تر، خود را نسبت به افراد پردرآمدتر، فقیر احساس می‌کنند. نکته واضح این است که معمولاً برداشت عموم جامعه از واژه فقر، به این تعریف نزدیک‌تر است تا تعریف فقر مطلق.

روز پنجشنبه مورخ 22/06/1403، سایت خبری اقتصاد 24 با انتشار ویدئویی از اظهارات داوود سوری، اقتصاددان و تحلیلگر مسائل اقتصادی مدعی شد:

«فقرا در ایران بسیار بالاست.۶۰ درصد جامعه ایران فقیر هستند و نمی‌توانند ۲۱۰۰ کالری در روز مصرف کنند، یعنی بیش از ۵۰ میلیون فقیر داریم.»

آیا این ادعا درست است؟

لازم به توضیح است این کارشناس اقتصادی در مورد شاخص‌ها، نحوه محاسبه و ارزیابی آماری که بیان می‌کند، توضیحی ارائه نداده تا بتوان با بررسی فنی و کارشناسی ادعای وی را مورد بررسی قرارداد؛ بنابراین، اکومتر در این گزارش با استناد به برخی از گزارش‌های داخلی و بین‌المللی به بررسی وضعیت فقر مطلق در کشور می‌پردازد. زیرا باتوجه به تأکید بر مصرف 2100 گرم کالری در روز، باید فقر مطلق را مورد بررسی قرار داد.

بانک جهانی از جمعیت دچار فقر ایران چه می‌گوید؟

بانک جهانی خط‌فقر را بر اساس شاخص‌های مختلف ارائه می‌دهد، اما مناسب‌ترین آن برای ایران بر اساس درآمد روزانه 6.80 دلاری (بر اساس شاخص برابری قدرت خرید به قیمت ثابت سال ۲۰۱۷) است.

بر اساس جدیدترین آمار منتشرشده از سوی بانک جهانی، نسبت جمعیت دارای فقر مطلق به کل جمعیت در ایران در سال‌های اخیر به شرح زیر است:

بر اساس آمار بانک جهانی، جمعیت زیر خط‌فقر در سال 2022 حدود 19.5 میلیون نفر بوده است.

کاهش فقر مطلق در ایران به کمترین میزان در 5 سال گذشته

بر اساس گزارشی از بانک جهانی با عنوان «فقر و برابری» به تاریخ آپریل 2024، داده‌های اخیر گزارش شده از ایران، حکایت از کاهش فقر از سال 2020 تا 2022 دارد؛ به طوری که میان این سال‌ها خط‌فقر با کاهشی 7.4 درصدی از 29.3 درصد به 21.9 درصد کاهش داشته است.

روند کاهشی شاخص جینی در ایران

علاوه بر این، داده‌های منتشر شده از شاخص ضریب جینی که بیانگر نابرابری اقتصادی و توزیع درآمد است. حکایت از کاهش این شاخص در ایران دارد. بانک جهانی، شاخص ضریب جینی ایران را بر اساس داده‌های نظرسنجی اولیه خانوار، از سازمان‌های آماری دولتی و ادارات بانک جهانی به شرح زیر ارائه کرده و میزان آن در 4 سال پایانی کاهشی بوده است.

لازم به توضیح است که مرکز آمار ایران تغییرات ضریب جینی کشور را بین عدد صفر و یك (صفر و صددرصد) ارائه می‌دهد که در آن صفر به معنای توزیع کاملاً برابر درآمد یا ثروت و یك به معنای نابرابری مطلق در توزیع است.

مرکز آمار ایران داده‌های شاخص ضریب جینی سال‌های اخیر را به شرح زیر منتشر کرده است:

بنا بر آمار مرکز آمار ایران، ضریب جینی در سال‌های 1400 و 1401 کاهش داشته است.

بهبود نسبی دخل‌وخرج خانوارها در ده سال اخیر

متأسفانه، برای سال‌های 1401 و 1402 گزارش رسمی از وضعیت فقر در کشور منتشر نشده، اما بررسی اظهارات مسئولین نشان می‌دهد؛ شاخص‌های مربوط به فقر در این سال‌ها تغییراتی نداشته و محدوده خط‌فقر بین 30 تا 35 درصد باقی مانده است. اما باید توجه داشت این موارد مربوط به خط‌فقر مطلق بوده و اگر بر اساس فقر نسبی فرایند‌های آماری انجام شود، نتایج متفاوت خواهد بود.

از سوی دیگر، مرکز آمار ایران اخیراً اطلاعات هزينه و درآمد خانوار شهري و روستايي سال 1402 را منتشر کرده است. بر اساس این گزارش، متوسط هزینة سالانة يك خانوار شهري 206 میلیون و 525 هزار تومان بوده است. این میزان نسبت به رقم مشابه سال قبل 50.6 درصد افزايش داشته است. متوسط درآمد اظهار شده‌ سالانه‌ يك خانوار شهري نیز 256 میلیون و 937 هزار تومان بوده كه نسبت به سال قبل، 53.9 درصد افزايش داشته است.

بر اساس آنچه در مورد دخل‌و‌خرج خانوارها در سال 1402 مطرح شد، میزان هزینه‌های واقعی و درآمد واقعی خانوارها در سال 1402 نسبت به سال قبل بهبود یافته است. این رشد برای هزینه واقعی خانوار شهری نسبت به سال 1401 به میزان 8 درصد و برای هزینه واقعی خانوار روستایی یک درصد بوده است. از سوی دیگر، بررسی‌ها نشان می‌دهد درآمد واقعی خانوار شهری 11درصد رشد کرده که این رقم برای خانوار روستایی 9 درصد بوده است.

به عقیده برخی از کارشناسان اقتصادی یکی از ملاک‌های سنجش رفاه بر اساس هزینه خانوار است. یعنی با بهبود نسبی وضعیت اقتصاد کشور، میزان مصرف خانوارها نیز افزایش می‌یابد و این مورد معیار بهتری نسبت به تغییر درآمد خانوارها است.

البته، یکی از موضوعاتی که باید به آن توجه کرد این است که فارغ از اینکه آمار دخل‌و‌خرج خانوارها در دهه اخیر با بهبود نسبی همراه بوده، اما سهم هزینه‌های تفریح خانوارها در شرایط نامطلوبی قرار دارد به‌گونه‌ای که سهم سالانه تفریحات، سرگرمی‌ها و خدمات فرهنگی یک خانواده شهری، 1.6 درصد و خانواده روستایی 1.3 درصد از کل هزینه‌های سالانه خانوار است.

بررسی وضعیت فقرای ایران از نگاه مرکز پژوهش‌های مجلس

مرکز پژوهش‌های مجلس نیز هر از چند گاهی در مورد شاخص‌های فقر اطلاعاتی منتشر می‌کند که آخرین گزارش آن با عنوان «وضعیت فقر و ویژگی‌های فقرا در دهه گذشته» در خردادماه سال 1402 منتشر شد. در این گزارش به بررسی وضعیت فقرای ایران از ابتدای سال ۹۰ تا ۱۴۰۱ پرداخته شده است.

براین‌اساس جمعیت زیر خط‌فقر در سال‌های دهه 90 روندی روبه افزایش داشته و از سال 1397 به بیش از 30 درصد افزایش داشته است. در نتیجه بیش از 26 میلیون نفر از جمعیت کشور را فقرا تشکیل داده‌اند.

بررسی گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس، حکایت از کاهش روند نرخ فقر در کشور دارد، به‌طوری‌که روند روبه‌افزایش تعداد افراد زیر خط‌فقر، در سال ۱۴۰۰ متوقف شده است.

جمع‌بندی

بنابراین، ادعای «60درصد جامعه ایران فقیر هستند»، نادرست ارزیابی می‌شود. زیرا گزارش‌های بین‌المللی و داخلی حکایت از افزایش جمعیت فقرا در دهه 90 شمسی دارد؛ با این تفاوت که آمار‌های بانک مرکزی بین سال‌های 2020 تا 2022، بیانگر بهبود قابل توجه شرایط در ایران است که این مسئله در آمار‌های داخلی به تغییراتی اندک محدود می‌شود. اما افزایش 100 درصدی جمعیت فقرا در کشور توسط هیچ یک از آمار تأیید نمی‌شود.