یکی از وعدههای وزیر صمت، پایان عرضه خودرو در فرایند قرعهکشی از ابتدای سال 1401 بود. نهتنها این موضوع محقق نشد، بلکه در آخرین طرح قرعهکشی ایرانخودرو، بیش از 11 میلیون نفر فقط برای 20 هزار خودرو ثبتنام کردهاند. به عبارتی شانس برندهشدن در این قرعهکشی تقریباً 0.18 درصد است.
این اتفاق حکایت از یک لاتاری ملی در طرح قرعهکشی خودرو دارد. همین روش عرضه موجب شده افرادی که قصد خرید خودرو ندارند نیز برای سرمایهگذاری، خودرو را بهترین بازار ببینند. طوری که حدود 13 درصد جمعیت کشور در آخرین طرح فروش ایرانخودرو شرکت کردند.
بررسیها نشان میدهد، عموم تقاضای خرید در طرح قرعهکشی به دلیل اختلاف قیمت قابلتوجه کارخانه و بازار آزاد، در دستة تقاضای سرمایهای و سوداگری تقسیم میشود و شامل تقاضای واقعی بازار نیست. اما باید توجه داشت عرضه 20 هزار خودرو نیز بسیار کمتر از نیاز بازار است.
علاوه بر فروش خودرو در طرحهای قرعهکشی ایرانخودرو و سایپا، چند ماهی است که فروش خودرو در بورس کالا نیز آغاز شده است. عرضه خودرو در بورس کالا با استقبال خودروسازان مواجه شده، تا جایی که مدیران عامل دو شرکت خودروسازی ایرانخودرو و سایپا در نامههایی جداگانه خطاب به سازمان بورس کالا، خواستار تداوم عرضه خودروها در بورس کالا شدند.
علت استقبال ایرانخودرو و سایپا از عرضه خودرو در بورس کالا، فروش محصولاتشان با قیمتی بالاتر از قیمت کارخانه است. زیرا خودرو با قیمت پایه (قیمت درب کارخانه) در بورس کالا عرضه میشود و باتوجهبه میزان تقاضا و قیمت پیشنهادی متقاضیان، قیمت خودرو میتواند تا سقف بازار آزاد افزایش یابد. یعنی با این روش خودروسازان درگیر قیمتگذاری دستوری نخواهند بود.
اما عرضه خودرو در بورس کالا، طرفداران و منتقدان زیادی دارد. اکومتر در این گزارش با جمعآوری نظرات مخالفان و موافقان عرضه خودرو در بورس کالا، سعی دارد تصویری واقعی از مزایا و معایب عرضه خودرو در بورس کالا را به تصویر بکشد.
موافقان عرضه خودرو در بورس کالا
موافقان عرضه خودرو در بورس کالا، با استناد به شفافیت فرایند عرضه در بورس مدعی هستند، عرضه خودرو در بورس، دست دلالان را از بازار خودرو کوتاه کرده و این بازار با تقاضای واقعی روبهرو خواهد شد.
امید قالیباف سخنگوی وزارت صمت:
وزارت صمت بورس کالا را بهعنوان محل موقت فروش خودرو انتخاب کرده است چرا که فرایندش شفاف است. ما عرضهها را افزایش دادیم و به جایی رسیدیم که باید فرایند را شفاف تعریف کنیم. در عرضههای اخیر بورس، بازار سرمایه تقویت شد و ۷۵ درصد در این ماه رشد داشت. این به بازار کمک میکند و هرگونه افزایش تولید نیازمند منابع مالی است.
مجید عشقی رئیس سازمان بورس و اوراق بهادار میگوید:
این صنعت شبیه بیماری است که عارضههای مختلفی از جمله قیمتگذاری دستوری، مقیاس تولید، چالشهای مالی، مدیریت و مالکیت دولتی و ضعفهای مدیریت اجرایی دارد و طی سالیان متمادی ضعیف شده است.
وی ادامه داد:
یقیناً انباشت زیان ۱۵۰ هزار میلیاردتومانی خودروسازان قابل ادامه نبود؛ چراکه این صنعت در صورت ادامه روند قبل، حتماً با یک توقف تلخ مواجه میشد. تداوم روند قبلی امکانپذیر نیست و از سویی دیگر با نیش و کنایه دستگاهها به یکدیگر این صنعت اصلاح نمیشود؛ بلکه باید با برنامهریزی به فکر اصلاح آن بود.
معاون وزیر اقتصاد تصریح کرد:
اگرچند ماه فرایند عرضه خودرو در بورس تداوم یابد و عرضه با نظم بیشتری صورت گیرد و به تقاضاها پاسخ دهد قطعاً میتوانیم به نتایج خوبی برسیم.
عشقی با انتقاد از فروش خودرو در فرایند قرعهکشی توضیح داد:
طبق محاسبات از ۸۵ میلیون نفر جمعیت کشور نزدیک به ۷۳ میلیون نفر نمیتوانستند در قرعهکشی شرکت کنند؛ چون یا خودرو داشتند یا زیر 18 سال بودند یا گواهینامه نداشتند. از حدود 12 – 13 میلیوننفری که میتوانستند شرکت کنند، حدود ۱۰ میلیون نفر شرکت کردند. این یک لاتاری ملی بهتماممعنا است. یعنی در یک بختآزمایی میخواهیم خودرو بفروشیم و این یک توزیع رانت کاملاً بیهدف است.
محسن علیزاده عضو کمیسیون اقتصادی مجلس در همین خصوص اظهار کرد:
تجربه همین چند عرضه اخیر خودرو در بورس کالا نشان داد که با کنارگذاشتن قیمتگذاری دستوری، منافع مصرفکننده نهایی نیز در کنار تولیدکننده حفظ میشود؛ چراکه قیمت خودروهای عرضه شده در بورس کالا ارزانتر از قیمت همان خودروها در بازار آزاد کشف شد و مصرفکنندگان توانستند خودرو را در مکانیسمی شفاف و عادلانه و با قیمت بهتر خریداری کنند.
احمد نعمتبخش دبیر انجمن خودروسازان نیز در خصوص مزیتهای عرضه خودرو در بورس توضیح میدهد:
عرضه خودروها در بورس کالا، زمینه خروج خودروسازان از زیان را فراهم میکند و سبب تعدیل قیمتهای کاذب در بازار میشود. درواقع قیمتگذاری خودرو در بورس بهتدریج به واقعی شدن قیمتها و تکنرخی شدن خودرو خواهد انجامید و کمکم خودروسازان باید به فکر ارائه طرحهای تشویقی برای فروش محصولاتشان باشند.
فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه درباره عرضه خودرو در بورس کالا میگوید:
عرضه خودروهای تولیدی در بورس کالا میتواند به سبب شفافیت و کارا بودن این بازار، نوسانهای قیمتی بازار خودرو را کنترل کند. در سال ۱۴۰۰ ما به التفاوت نرخ فروش خودروهای تولیدی از درب کارخانه تا بازار آزاد، مجموعاً ۱۱۰ هزار میلیارد تومان بوده، در حالی که سهامداران شرکتهای خودروساز از سود حاصله بیبهره بودهاند و همچنین افزایش نرخهای پلکانی که شرکتهای خودروساز در طول یک سال اخیر گرفتهاند صرفاً منجر به افزایش درآمد واسطهها و برخی شرکتها شده است.
بررسی نظرات موافقان عرضه خودرو در بورس کالا نشان میدهد، مزایای این طرح به شرح زیر است.
- شفافیت در فرایند فروش خودرو و جلوگیری از توزیع رانت
- جلوگیری از قیمتگذاری دستوری که یکی از عوامل زیان انباشته خودروسازان معرفی میشود
- فروش خودرو با قیمتی کمتر از بازار آزاد
- کاهش سود دلالان در بازار خودرو
- واقعی شدن تقاضای خرید خودرو و کاهش دلالی
مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا
مخالفان عرضه خودرو در بورس با استناد به گرانکردن قانونی خودرو و ایراد ذاتی عرضه یک محصول نهایی در بورس کالا مدعی هستند، عرضه خودرو در بورس بیشتر برای مهندسی قیمت خودرو در زمان عرضه خودروهای وارداتی برنامهریزی شده است.
جلال رشیدیکوچی، عضو کمیسیون امور داخلی مجلس میگوید:
من قطعاً مخالف عرضه خودرو در بورس کالا هستم. استدلالم برای مخالفت گرانفروشی قانونی، خودروهایی است که قیمتشان در کارخانه مشخص شده است. قطعاً راهحلهای زیادی برای پاسخگویی به نیاز مردم وجود دارد و اصلیترینش این است که به سمت ادعای خودروسازان یعنی افزایش عرضه حرکت کنیم.
وی ادامه داد:
با افزایش عرضه باید قیمت را کنترل کنیم. مگر یکشبه عرضه کم شده که یکشبه زیادش کنیم؟ در سالهای متوالی این اتفاق افتاده و قطعاً بورس کالا یک گرانفروشی کاملاً محرزی است، اما دوستان ذوق گرانفروشی قانونی را دارند.
عضو مجلس شورای اسلامی توضیح داد:
نگرانی من از بورس کالا این است که این طرح توسط دستهای پشت پرده ایجاد شده باشد تا خودروهای وارداتی با قیمت زیر یک میلیارد به دست مردم نرسد. واردات و عدم فراهم بودن زیرساختها ممکن است باعث افزایش قیمت بشود. راه برونرفت از مشکل برابری عرضه و تقاضاست. اگر نمیتوانیم تولید کنیم، وارد کنیم. البته نه وارداتی که همه چیز را به انحصار بکشد.
رضا تقیپور رئیس کمیته صنعت کمیسیون صنایع و معادن مجلس دراینخصوص گفت:
عرضه کالا در بورس زمانی میتواند بهعنوان یک سازوکار پایدار و مثبت باشد که میزان عرضه بیشتر از میزان تقاضا باشد. تا زمانی که مجموع تولید داخلی و واردات خودرو به یک میلیون و ۶۰۰ هزار دستگاه نرسد، عدم توازن و تعادل را در بازار خودرو خواهیم داشت. در این شرایط که میزان عرضه و تقاضای خودرو تعادل ندارد، عرضه خودرو در بورس باعث افزایش قیمت خودرو خواهد شد و به ضرر خریداران است.
همچنین مصطفی طاهری رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس با تأکید بر اینکه مجلس مصوبهای برای عرضه خودرو در بورس ندارد، گفت:
نهتنها مجلس قانون و مصوبهای درباره عرضه خودرو در بورس ندارد؛ بلکه ما باعرضه خودرو در بورس با شرایط فعلی نیز مخالف هستیم. زیرا اکنون تقاضا بسیار و عرضه بسیار محدود و کم است؛ بنابراین با مدیریت این موضوع توسط تولیدکننده، سود حاصل از عرضه خودرو در بورس به جیب خودروسازان میرود.
رئیس کمیسیون صنایع و معادن مجلس ادامه داد:
یا باید عرضه خودرو در بورس متوقف شود که ما به دنبال این هستیم که خودروهای داخلی بههیچوجه در بورس عرضه نشوند یا اگر به هر دلیلی این خودروها عرضه میشوند، سود مازاد بر سود و قیمت معقول خودروها باید بهحساب دولت رود.
احمد اسدیان معاون نظارت و بازرسی امور تولیدی سازمان بازرسی کل کشور، در مخالفت باعرضه خودرو در بورس کالا با شرایط فعلی میگوید:
زمانی که کالایی به میزان نیاز مردم تولید نمیشود و از طرفی تولیدکننده منحصر بوده و رقبایی در عرضه کالا نداشته باشد عرضه این کالا در بورس به نفع تولیدکننده است. در واقع این مشتری نیست که قیمت را تعیین میکند؛ بلکه تولیدکننده قیمت را مدیریت میکند، زیرا با کاهش عرضه بهراحتی میتواند قیمتها را افزایش دهد و در مورد خودرو چنین وضعیتی وجود دارد.
برایناساس معایب طرح از زبان مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا را میتوان به شرح زیر تقسیمبندی کرد.
- عرضه خودرو کمتر از تقاضا
- افزایش قیمت قانونی محصولات خودروسازان
- مهندسی بازار برای مدیریت قیمت خودروهای وارداتی
- کسب سود مازاد از قیمت رسمی خودروها از طرف خودروسازها، انگیزهای برای مهندسی بازار میشود
- در شرایط فعلی عرضه خودرو در بورس کالا فقط به نفع تولیدکننده است.
جمعبندی
بر اساس آنچه گفته شد نمیتوان گفت تمام مشکلات خودروسازان باعرضه خودرو در بورس کالا، حلوفصل میشود یا قیمت خودرو کاهش مییابد، همچنین عرضه خودرو بهعنوان یک کالای نهایی با قیمتی مشخص در بازار سرمایه با ماهیت عرضه یک محصول در بورس کالا در تضاد است. زیرا مطابق عرف جهانی عرضه کالاهای واسطهای که منجر به تولید کالایی نهایی میشود در بورس کالا رواج دارد.
اما از طرفی میتوان انتظار داشت، عرضه خودرو در بورس کالا نسبت به طرح قرعهکشی از شفافیت بالایی برخوردار بوده و دست دلالان را تا حدودی کوتاه کرده است.
با اینحال نکات مخالفان در مورد انحصاری بودن صنعت خودرو نیز صحیح است اما به طور منطقی یکی از پیششرطهای اولیه خروج از این انحصار و حرکت به سمت خصوصیسازی واقعی، عدم دخالت دولت در فرآیند قیمتگذاری محصولات است تا سرمایهگذار نسبت به ورود به این عرصه متمایل شود.
برخی نکات مخالفان مبنی بر اینکه واردات، بازار را از انحصار خارج میکند؛ برداشت سطحی از موضوع است چراکه شرایط ارزی کشور اجازه این حجم از واردات (که به عنوان رقیب تولیدات داخلی قلمداد شوند) را نمیدهد، راهکار خروج از انحصار در شرایط فعلی، پیگیری مجدانه خصوصیسازی واقعی است.
قطعاً اقدامات زیادی از جمله اصلاح ساختار مالکیتی، شبکه سهامداری و مدیریت شرکتهای خودروسازی، افزایش بهرهوری و کاهش دخالتهای بخشهای مختلف حاکمیت در تصمیمات خودروسازان، باید صورت گیرد تا خودروسازان از شرایط فعلی خارج شوند و بازار خودرو سامان پیدا کند.
اما به نظر میرسد عرضه خودرو در بورس کالا و در کوتاهمدت نتایج مطلوبتری نسبت به روشهای دیگر عرضه خودرو به دنبال داشته باشد. بسیاری از مخالفان عرضه خودرو در بورس کالا نیز معتقدند در شرایط تناسب داشتن عرضه و تقاضا، فروش خودرو در بورس کالا گزینه مناسبی است.
در واقع باید گفت، باتوجهبه وضعیت نابسامان بازار خودرو و زیان انباشته حدود 150 هزار میلیاردتومانی خودروسازان، بین گزینه بد و بدتر، عرضه خودرو در بورس انتخابی منطقیتر به نظر میرسد.
