مجتبی یوسفی، نماینده مجلس اخیراً در یک برنامه تلوزیونی گفته است:
«به‌دلیل اینکه در فصل سرد سال مصرف خانگی از روزانه ۲۵۰ میلیون متر مکعب به ۶۵۰ میلیون متر مکعب افزایش پیدا می‌کند باعث می‌شود بیش از ۲۰۰ میلیون متر مکعب در روز ناترازی داشته باشیم. ایران سومین کشور تولیدکننده گاز در جهان و دومین کشور از حیث ذخایر است. مصرف گاز در ایران به اندازه دو برابر اتحادیه اروپا است.»
اظهارات او در اکثر کانال‌های خبری و فضای مجازی بازنشر شده است. اما واقعا مصرف گاز ایران 2 برابر اتحادیه اروپا است؟
در هفتاد و یکمین گزارش سالانه شرکت بریتیش پترولیوم (BP) با عنوان «مرور آماری انرژی جهان ۲۰۲۲»، میزان تولید و مصرف گاز در کشورهای جهان ذکر شده است.
با توجه به گزارش شرکت BP درباره میزان تولید و مصرف گاز در سال ۲۰۲۱، سهم ایران در حوزه تولید گاز دنیا، ۶.۴ درصد و در عرصه مصرف، 6 درصد است. این امر به این معناست که میزان تولید به مصرف، بسیار نزدیک و فقط ۰.۴ درصد است.
در بین چهار کشور نخست، در زمینه تولید و مصرف گاز، فقط چین، مصرف بیشتری نسبت به تولید دارد که البته باید جمعیت بالای آن مدنظر قرار گیرد. همچنین با وجود جمعیت و وسعت بیشتر روسیه و آمریکا نسبت به ایران، وضعیت این دو کشور از نظر شاخص تولید به مصرف، نسبت به ایران بهتر است. نرخ رشد مصرف طی سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۲۱ نیز بیانگر این است که مصرف گاز ایران نسبت به آمریکا و روسیه، در ۱۰ سال اخیر، بیشتر بوده است.
اهمیت در نظر گرفتن جمعیت در میزان مصرف گاز
درباره نسبت بین میزان تولید و مصرف گاز باید به جمعیت کشور‌ها توجه شود. در بین کشورهای دارای بیشترین تولید و مصرف گاز، چین با حدود 1 میلیارد و ۴۰۰ میلیون نفر رتبه اول جمعیت، آمریکا با حدود ۳۳۳ میلیون نفر رتبه سوم جمعیت، روسیه با حدود ۱۴۲ میلیون نفر رتبه نهم جمعیت و ایران با حدود ۸۵ میلیون نفر رتبه هفدهم جمعیت جهان را دارا است.
اگر شاخص جمعیتی را ملاک قرار دهیم، مصرف گاز ایران از چین، بسیار بالاتر و از آمریکا نیز کمی بیشتر است؛ اما از روسیه کمتر است. از این منظر، روسیه، ایران، آمریکا و چین در رتبه‌های اول تا چهارم قرار می‌گیرند و ایران در مصرف گاز، رتبه دوم را کسب می‌کند.
همچنین در امر مقایسه باید متغیر‌های اقلیمی و جغرافیایی را نیز در نظر گرفت؛ به عنوان مثال کشور‌هایی مانند روسیه و آمریکا و بسیاری از کشورهای اتحادیه اروپا در بیشتر ماه‌های سال تحت تأثیر سرما هستند.
بنابراین می‌توان گفت که مصرف بیشتر کشورهای مانند روسیه و آمریکا تا حدی توجیه‌پذیر خواهد بود؛ اما به گفته کارشناسان حوزه انرژی مصرف غیربهینه در ایران غیرقابل توجیه است.
حامد حوری‌جعفری، کارشناس ارشد اقتصاد انرژی می‌گوید:
«برای درک بهتر از مصرف بی‌رویه انرژی و تفاوت چالش گاز در ایران و اتحادیه اروپا به مقایسه آنها با استفاده از شاخص سرانه مصرف گاز می‌پردازیم. متوسط سرانه مصرف گاز در ایران ۶.۷ برابر سرانه مصرف دنیاست، یعنی بیش از ۶ برابر متوسط دنیا گاز مصرف می‌کنیم و مصرف انرژی‌مان مبتنی بر گاز است.»
او با مقایسه ایران و اتحادیه اروپا می‌گوید:
«درباره اتحادیه اروپا، این عدد سه برابر است، یعنی سرانه مصرف در ایران سه برابر سرانه مصرف در کل اتحادیه اروپاست. در ایران به ازای هر یک نفر جمعیت سه برابر میزان کل اتحادیه اروپا گاز مصرف می‌شود. ما دومین دارنده ذخایر گازی هستیم و ظرفیت‌های عظیمی برای تولید گاز داریم، اما چالش اساسی مصرف بی‌رویه است که در بخش‌های مختلف رخ می‌دهد و ایران را پس از آمریکا، چین و روسیه در جایگاه چهارمین مصرف‌کننده بزرگ گاز در دنیا قرار می‌دهد.»
مقایسه ایران با اتحادیه اروپا
به گزارش اتاق ایران، مصرف گاز ایران، تقریباً معادل سه کشور اروپایی، آلمان، ایتالیا و انگلستان با مجموع ۲۳۹.۹ میلیاردمترمکعب است که از کشورهای پرمصرف گاز در این قاره محسوب می‌شوند. همچنین اگر غیر از سه کشور یادشده، ترکیه با ۵۷.۳ و فرانسه با ۴۳ میلیارد مترمکعب مصرف گاز را نیز مستثنی کنیم، سایر اروپایی‌ها، حدود ۲۳۰ میلیارد مترمکعب گاز مصرف می‌کنند.
این آمار، به این معناست که ایران حتی از مجموعِ بیش از ۳۰ کشور اروپایی، ۱۰ میلیارد مترمکعب، گاز بیشتری مصرف می‌کند. به تعبیر دیگر، مصرف داخلی گاز در ایران، تقریباً نصف مصرف کل اروپا و حتی بیشتر از آن است. البته استفاده از برق به عنوان انرژی غالب کشورهای اروپایی، وابسته بودن برق به گاز و وسعت محدود اغلب کشورهای قاره سبز، در این مقایسه، تأثیرگذار است.
بر اساس گزارش شرکت BP، میزان کل مصرف گاز طبیعی در اروپا (اروپای قاره‌ای) در سال ۲۰۲۱ میلادی ۵۷۱.۱ میلیارد مترمکعب اعلام شده است. شرکت BP در گزارش سالانه خود میزان مصرف گاز طبیعی ایران را در سال ۲۰۲۱ میلادی ۲۴۱.۱ میلیارد مترمکعب اعلام کرده است. اگر بخواهیم مصرف گاز طبیعی در «اتحادیه اروپا» به معنای ۲۷ کشور عضو را طی سال ۲۰۲۱ میلادی از گزارش بریتیش پترولیوم استخراج کنیم باید اعداد و ارقام مربوط به مصرف گاز طبیعی کشورهای اروپایی غیر عضو اتحادیه اروپا را از رقم کلی ۵۷۱.۱ میلیارد مترمکعبی مصرف گاز طبیعی در اروپای قاره‌ای کسر کنیم که با این تفریق به عدد ۳۹۷.۱ میلیارد مترمکعب می‌رسیم.
جمع‌بندی
همانطور که گفته شد، برای مقایسه دقیق مصرف گاز در میان کشور‌ها باید به عوامل مختلفی مانند جمعیت، وسعت، نوع انرژی مصرفی مردم و حتی مسائل فرهنگی توجه کرد. با این وجود باید گفت که مسئله مصرف گاز در ایران با چالش‌هایی مانند عدم بهره‌وری صنایع و رعایت نشدن الگوی مصرف مواجه شده است.
بنابراین، می‌توان گفته مجتبی یوسفی، عضو کمیسیون عمران مجلس را نیمه درست ارزیابی کرد؛ چرا که میزان مصرف سرانه گاز ایرانیان بیش از 3 برابر شهروندان اتحادیه اروپا است. اما اگر کل مصرف را مد نظر قرار دهیم. مصرف گاز ایران در مقایسه با اتحادیه اروپا کمتر است.
