سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد اخیراً گفته است:
«صادرات کشور در سال گذشته ۴۰ درصد و در ۶ ماه اول امسال ۱۳ درصد رشد داشته است. هدف ما این است که حجم صادرات غیرنفتی را به ۷۰ میلیارد دلار تا پایان دولت سیزدهم برسانیم.»
اظهارات او در اکثر کانال‌های خبری و فضای مجازی بازنشر شده است. اما آیا اظهارات وی صحت دارد؟
بر اساس گزارش رسمی گمرک ایران که در تاریخ 12/07/1401 منتشر شده است، در سال 1400، میزان صادرات قطعی کالاهاي غیرنفتی کشور بالغ بر 122,417 هزار تن و به ارزش 48,440 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با سال 1399، افزایشی 8.33 درصدي در وزن و 39.17 درصدي در ارزش دلاري داشته است.
همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با افزایشی 22.14 درصدي در وزن و 36.29 درصدي در ارزش دلاري در مقایسه با سال 1399 ، به ارقام 41,193 هزار تن و 52,996 میلیون دلار رسیده است.
بنابر همین گزارش در سال 1399، میزان صادرات قطعی کالاهاي غیرنفتی کشور بالغ بر 113.006 هزار تن و به ارزش 34.807 میلیون دلار بوده است.
همچنین، در شش ماهه نخست سال 1401 ، میزان صادرات قطعی کالاهاي غیرنفتی کشور، بالغ بر 51,783 هزار تن و به ارزش 24,251 میلیون دلار بوده است که در مقایسه با مدت مشابه سال 1400 ، کاهشی 12.55 درصدي در وزن و افزایشی 13.32 درصدي در ارزش دلاري داشته است.
همچنین میزان واردات کشور در این مدت، با کاهشی 14.72 درصدي در وزن و افزایشی 13.15 درصدي در ارزش دلاري در مقایسه با مدت مشابه سال 1400 ، به ارقام 16,320 هزار تن و 26,031 میلیون دلار رسیده است.
نسبت ارزش کالاهای وارداتی نسبت به صادراتی در ایران چگونه است؟
با بررسی آمار تجارت خارجی ایران از سال 1399 تا 6 ماهه ابتدایی سال 1401 می‌توان گفت که ارزش کالاهای وارداتی در مقابل کالاهای صادر شده حدود 3.4 بوده است؛ به عبارت دیگر کالاهای وارد شده به کشور ارزش دلاری بیشتری داشته‌اند. عدم توجه به اختلاف قیمتی بین صادرات و واردات باعث می‌شود تراز تجاری ایران منفی شود.
روزنامه ایران نوشت: افزایش صادرات در دولت سیزدهم
روزنامه ایران نیز در گزارشی نوشته است؛ دولت سیزدهم در عمر کوتاه خود توانسته است رضایت نسبی صادرکنندگان و فعالان اقتصادی را جلب کند. در سنوات گذشته فعالان اقتصادی گلایه‌های تند و پرشماری از فعالیت دولت گذشته داشتند و همواره تعدد بخشنامه‌ها و همچنین قوانینی که یک‌شبه زایش می‌کرد، از جمله مهم‌ترین موانع صادراتی برشمرده می‌شد.
دولت سیزدهم در صادرات کالاهای غیرنفتی و حضور در بازارهای جدید رکوردهای خوبی را ثبت کرده است.
صادرات به کشورهای جدید و مستقل قاره آفریقا به‌گونه‌ای بوده که برای اولین بار اعداد تاریخی در این بخش ثبت شده است. صادرات ایران به کشورهای نیجریه 100 درصد، موزامبیک 2 هزار درصد و آفریقای جنوبی 300 درصد، افزایش داشته است. در این میان باید عنوان کرد که فراهم کردن امکانات زیرساختی با اقدامات دولت سیزدهم سبب رشد ۴۰ درصدی تجارت کشور در سال ۱۴۰۰ نسبت به ۱۳۹۹ و افزایش ۱۳ درصدی در ۶ ماه نخست امسال نسبت به مدت مشابه سال گذشته را شاهد باشیم.
آیا ارزش صادارت ایران در سال 1400 افزایش یافته است؟
علیرضا پیمان‌پاک، رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، گفته است:
«رفع موانع از سر راه تجار در کوتاه‌مدت خود را نشان می‌دهد. دولت دیپلماسی فعال اقتصادی را دولت دنبال کرده است. توسعه زیرساخت‌ها در بحث لجستیک، پولی و مالی، گمرکی، استاندارد و قرنطینه باعث جهش جدی تجارت می‌شود. رشد صادرات با چند آسیب مواجه بود. حذف ارز ترجیحی باعث افزایش قیمت تمام‌شده شد و بازار عراق و افغانستان را تحت تأثیر قرار داد. در کنار آن تحولات افغانستان آسیب‌های جدی به این بازار زد.»
او می‌گوید:
«نکته مهم کاهش وزن صادرات در محصولات خام بود. افزایش ارزش در حوزه صادرات محصولات پتروشیمی و کاهش وزن صادرات محصولات کشاورزی داشتیم که به خاطر مسائل ارزی دولت قبل بوده این مشکل در حال رفع است. در حوزه صنعت تا ۲۰ درصد رشد وزنی و ۳۰ درصد رشد ارزش صادرات داشتیم، این یعنی به سمت صادرات کالاهای صنعتی می‌رویم.»
البته رئیس سازمان توسعه تجارت ایران به صورت شفاف درصد تغییرات را در مورد کالاهای گوناگون اعلام نکرده است. بر اساس گزارش دنیای اقتصاد، در سال1400 رشد مقداری صادرات در مقایسه با سال‌قبل حدود 7درصد و رشد ارزشی نیز حدود 41درصد بوده که با توجه به تفاوت رشد وزنی و ارزشی، علت اصلی رشد بالای ارزش صادرات در این بازه زمانی مربوط به افزایش میانگین قیمت صادرات بوده است.
با این تفاسیر، به سبب اینکه ارزش کالای صادراتی و وارداتی در کنار هم افزایش یافته است، پس می‌توان گفت که تورم جهانی عامل تاثیرگذار بر این روند تجاری بوده و همچنان ارزش کالای صادراتی ایران در مقابل کالای وارداتی اندک و در حدود یک سوم است.
از طرف دیگر کاهش وزنی صادرات در 6 ماهه ابتدایی سال جاری نسبت به سال گذشته از مخاطب پنهان شده است و تنها به رشد ارزش آن اشاره شده است. همچنین این آمار در سال 1400 نیز باید مورد توجه قرار گیرد؛ با وجود اینکه ارزش صادرات ایران در سال 1400 نزدیک به 40 درصد افزایش یافته است اما وزن کالاهای صادرات تنها حدود 8 درصد رشد کرده است.
به عنوان مثال محصولات پتروشیمی بخش مهمی از صادرات غیرنفتی ایران است که قیمت آن با قیمت نفت تغییر می‌کند. علاوه بر آن، گاز و میعانات گازی نیز بخشی از صادرات غیرنفتی هستند که قیمت آن‌ها نیز در چارچوب کلی انرژی‌های فسیلی حرکت می‌کند. قیمت نفت ایران به مانند دیگر کشورهای جهان در طول سال 1400 نزدیک به 81 درصد رشد کرده است.
در مجموع باید گفت که افزایش ارزش صادرات ایران می‌تواند دلایل متنوعی داشته باشد؛ به عنوان مثال افزایش تقاضای جهانی در سال ۲۰۲۱ به‌خاطر خروج جهان از رکود تحمیل‌شده توسط همه‌گیری کرونا یکی از این دلایل است.
همچنین افزایش جهانی قیمت کالا‌ها به دلیل تورم جهانی ناشی از تبعات کرونا و جنگ روسیه و اوکراین نیز یکی دیگر از عواملی است که باعث شده ارزش کالاهای صادراتی ایران افزایش یابد.
علاوه بر این اقتصاد ایران توانسته است پس از سال‌های اولیه تحریم، مقاومت خود را در برابر فشار‌های ناشی از تحریم افزایش دهد؛ به طوری که برخی معتقدند، اقدامات دولت ایران موجب کاهش ریسک تجارت شده و دیپلماسی اقتصادی ایران نسبت به سال‌های گذشته توسعه یافته و این امر شرایط تجاری ایران را بهبود داده است.
با این تفاسیر می‌توان گفت که ادعای سید احسان خاندوزی در خصوص افزایش صادرات از نظر میزان ارزش آن مورد تایید است اما به دلیل اینکه وزن کالاهای صادراتی ایران در این مدت تغییر محسوسی پیدا نکرده است؛ بنابراین اظهارات وی در مورد رشد صادرات ایران گمراه‌کننده تلقی می‌شود.
