محمدرضا مودودی، سرپرست اسبق سازمان توسعه تجارت در گفتگو با تسنیم ادعا کرد: « صادرات غیرنفتی کشور طی بیش از یک دهه گذشته در محدوده 40 تا 50 میلیارد دلار ثابت مانده و سهم ایران از بازار کشورهای همسایه، همچنان در حدود 2 تا 2.5 درصد متوقف است.». در ادامه اکومتر به بررسی این ادعا می پردازد.
رکود صادرات غیرنفتی ایران
باوجود افزایش نرخ ارز و رشد ظاهری ارزش دلاری صادرات، انتظار میرفت صادرات غیرنفتی کشور جهش قابلتوجهی پیدا کند؛ اما دادههای آماری نشان میدهد طی بیش از یک دهه گذشته صادرات غیرنفتی ایران در محدوده ۴۰ تا ۵۰ میلیارد دلار ثابت مانده است.
وابستگی زنجیره تأمین به واردات مواد اولیه، مشکلات بازگشت ارز، تحریمهای بینالمللی، چالشهای بانکی و لجستیکی از مهمترین موانع افزایش پایدار صادرات رقابتی محسوب میشوند.
از سوی دیگر، سیاست محدودسازی واردات سبب شده ایران از ایجاد روابط تجاری دوسویه با کشورهای منطقه بازبماند. درحالیکه تجارت پایدار زمانی شکل میگیرد که کشورها هم خریدار و هم فروشنده فعال باشند، ایران در نگاه بسیاری از شرکای منطقهای بیشتر بهعنوان «صادرکننده بالقوه» شناخته میشود تا «شریک تجاری متقابل». این وضعیت مانع شکلگیری روابط اقتصادی پایدار و گسترده در منطقه شده است.
صادرات ایران در منطقه
طبق آمار گمرک، مجموع صادرات غیرنفتی کشور در سال ۱۴۰۳ به کشورهای منطقه شامل سوریه، امارات، افغانستان، قطر، ترکمنستان، عراق، ارمنستان، آذربایجان،عربستان، بحرین، اردن، کویت، لبنان، عمان، پاکستان، ترکیه و یمن حدود 35.5 میلیارد دلار بوده است.
| ارزش صادرات (میلیارد دلار) | کشور |
| 11.9 | عراق |
| ۷.۲ | امارات |
| 6.9 | ترکیه |
| 2.4 | افغانستان |
| 2.4 | پاکستان |
| 1.5 | عمان |
| 3.1 | سایر کشورها (قطر، آذربایجان و…) |
اندازه بازار منطقه
بر اساس دادههای بانک جهانی از صادرات کشورهای منطقه در سال ۲۰۲۴، ارزش کل بازار تجاری منطقه حدود 1940 میلیارد دلار برآورد میشود. البته این رقم تقریبی است و بسته به تعریف جغرافیایی از «منطقه» ممکن است اندکی افزایش یا کاهش یابد.
| کشور | میزان واردات ( میلیارد دلار) |
| افغانستان | 2.8 |
| ارمنستان | 19.7 |
| جمهوری آذربایجان | 34.1 |
| بحرین | 40.3 |
| عراق | 104.8 |
| اردن | 22.7 |
| کویت | 110.9 |
| لبنان | 6 |
| عمان | 64.7 |
| پاکستان | 38.8 |
| قطر | 161.7 |
| عربستان | 360.9 |
| تاجیکستان | 2.1 |
| ترکیه | 371.1 |
| ترکمنستان | 13.1 |
| امارات متحده عربی | 558.4 |
| ازبکستان | 26.2 |
| یمن | 2 |
نتیجهگیری
با توجه به صادرات ۳6 میلیارد دلاری ایران و اندازه ۱940 میلیارد دلاری بازار منطقه، سهم ایران حدود 1.8 درصد برآورد میشود. بنابراین، ادعای محمدرضا مودودی مبنی بر سهم 2 تا ۲.۵ درصدی ایران از بازار منطقه با واقعیت آماری اختلاف اندکی دارد و میتوان آن را درست و قابل قبول ارزیابی کرد.
