در روزهای اخیر، رئیس مجلس، محمد باقر قالیباف در پاسخ به تقاضای وزیر نفت مبنی بر نیاز صنعت گاز به 80 میلیارد دلار سرمایه و توسعه و همراهی مجلس در این مسیر عنوان کرد که
«سالانه بین ۶۰ تا ۸۰ میلیارد دلار انرژی‌ها را هدر می دهیم. آیا نمی‌خواهیم برای این موضوع تصمیم‌گیری کنیم؟ چطور حاضر هستیم دست گدایی برای گرفتن پول دراز کنیم ولی حاضر نیستیم این مشکلات را اصلاح کنیم؟»
بر اساس رتبه‌بندی تولیدکنندگان گاز در سال 2022 می‌توان گفت که ایران سومین تولید کننده گاز در جهان است؛ اما به دلیل حجم بالای مصرف در داخل کشور و همچنین هدررفت منابع گازی مقدار صادرات گاز ایران بسیار کم است؛ همچنین، بر اساس آمار منتشر شده بریتیش پترولیوم و آژانس انرژی ایالات متحده آمریکا، کشورهایی که جمعیتی برابر با ایران و اقتصادی به مراتب صنعتی‌تر دارند، یک سوم ایران گاز و به طور کلی انرژی مصرف میکنند. مانند ترکیه که با جمعیتی برابر ایران در سال‌های اخیر یک سوم ایران انرژی مصرف کرده است.
آیا مصرف گاز در ایران غیر بهینه است؟
به طور کلی بسیاری از کشور‌های صنعتی و توسعه یافته، انرژی بیشتری نسبت به کشور‌های توسعه‌نیافته استفاده میکنند؛ اما این افزایش مصرف متناسب با افزایش رشد اقتصادی آنها صورت می‌گیرد، گزارش روزنامه رسمی دولت مبنی بر اینکه مصرف انرژی ایران در تمامی بخش‌ها غیر بهینه است، شاهدی بر این ادعا است؛ بر اساس این گزارش «مصرف گاز در ایران با ۱۲ کشور ثروتمند اروپایی برابری می‌کند.»
مرتضی بهروزی‌فر، کارشناس انرژی درباره صحبت‌های رئیس مجلس در خصوص اینکه میزان اتلاف انرژی در ایران حدود ۶۰ تا ۸۰ میلیارد دلار است، می‌گوید:
«اینکه مصرف انرژی در ایران با اقتصادمان متناسب نیست هیچ شکی وجود ندارد. در مقایسه با کشورهایی که جمعیت و تولید ناخالص مشابه ایران دارند، مصرف انرژی در کشور ما نسبت به آنها بیشتر است. در واقع مسئله اصلی این است که از ابتدا اقتصاد کشور بر اساس یک اقتصاد انرژی‌بر تعریف شده است.»
این عضو هیأت علمی مؤسسه مطالعات بین‌المللی انرژی در این خصوص می‌گوید:
«ما در ایران با چاه ویل مصرف انرژی مواجهیم. هرچه مصرف انرژی افزایش می‌یابد، حریف رشد تقاضای داخلی نمی‌شود و همین مسأله صادرات انرژی کشور را به مخاطره می‌اندازد. به این خاطر، ایران به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان انرژی جهان چندان سهمی از تجارت و صادرات انرژی دنیا ندارد. میزان مصرف انرژی ما حتی با مختصات اقتصاد کشور نیز همخوانی ندارد. وقتی میزان مصرف انرژی کشور را با تولید ناخالص داخلی و جمعیت مقایسه می‌کنیم، این عدم تناسب نمایان‌تر می‌شود.»
به گفته بهروزی‌فر:
«مسأله نخست این است که ما سال‌ها توسعه نامتوازن و انرژی بر داشته‌ایم. حتی صنایع کشور با تکیه بر این تفکر که منابع ارزان انرژی در اختیار ماست، توسعه یافته‌اند و در بخش‌های دیگر مانند ساختمان نیز توجهی به بهره‌وری انرژی نشد. اما مسئول آن وزارت نفت نبوده و نیست. وظیفه اصلی وزارت نفت تولید صیانتی انرژی و عرضه آن است. در کاهش شدت انرژی و جلوگیری از هدررفت آن، نهادهای متعددی نقش دارند.»
هدررفت 80 میلیارد دلار انرژی در کشور
نصرت الله سيفی، مدیرعامل اسبق شرکت بهینه سازی مصرف سوخت و شرکت صادرات گاز ایران پیش از این گفته بود:
«طبق استاندارد جهانی در سال 91 ارزش انرژی مصرف شده در کشور نزدیک 125 میلیارد دلار بوده و از این میزان 80 میلیارد دلار در کشور ضایعات داریم. استاندارد کشور ضعیف است این یک نقطه ضعف برای ثروت ملی به شمار می‌رود.»
هادی بیگی‌نژاد، عضو کمیسیون انرژی مجلس پیش از این با اشاره به بخشی از گزارش تفریغ بودجه سال 99 مبنی بر اینکه 980 هزار میلیارد تومان از یارانه پنهان در سال 99 به حوزه “گاز در مصرف”، “هدررفت در شبکه” و “سوخت گاز سر چاهی” تعلق گرفته است، گفته است:
«دیوان محاسبات نتیجه‌گیری کرده است اگر “گازهای سرچاهی” جمع‌آوری شوند، “هدررفت شبکه” نیز کاهش یابد و “مصارف خانگی و صنعتی” بهینه شوند، می‌توان مبلغ بالایی برای کشور سود ایجاد شود.»
طبق گزارش تفریغ بودجه سال 1399 با وجود تکالیف قانونی بند (الف) ماده (۴۸) قانون برنامه ششم توسعه، قوانین بودجه سنواتی و ماده (۱۲) قانون رفع موانع تولید رقابت‌پذیر و ارتقای نظام مالی کشور، مبنی بر جمع‌آوری و مهار گازهای همراه، ۲.۱۵۶ میلیون فوت مکعب (معادل ۶۱ میلیون متر مکعب) در روز گازهای همراه سوزانده می‌شود.
لازم به ذکر است در صورت محاسبه نرخ ۱۷.۴ سنت فروش گاز خام، میزان هدررفت گاز در طول سال بالغ بر ۳.۸۳ میلیارد دلار ارزیابی می‌گردد.
همچنین عدم مهار «گازهای همراه» و سوزانده شدن آنها در روز با توجه به پیش‌بینی محصولات تولیدی حاصل از گازهای همراه (شامل ۱.۲۵۹ میلیون فوت مکعب گاز سبک؛ ۴.۷۳۲ هزار تن ترکیبات سنگین‌تر از اتان و ۸،۰۰۰ بشکه مایعات گازی در روز) منجر به هدررفت روزانه به مبلغ تقریبی ۱۷۷ میلیون یورو و سالیانه ۶۵ میلیارد یورو (قیمت صادراتی) در سال ۱۳۹۹ گردیده است.
جمع‌بندی
می‌توان گفت که گفته محمدباقر قالیباف در مورد ضرر سالانه 60 تا 80 میلیارد دلاری هدر رفت انرژی در ایران درست است.
به گزارش دنیای اقتصاد، بهره‌وری در نیروگاه‌های حرارتی ایران کم است و به حدود ۳۷ درصد می‌رسد. اگر بهره‌وری در نیروگاه‌ها افزایش یابد، آنها می‌توانند ۵/۱ برابر برق بیشتری را با همین میزان خوراک تولید کنند. اما وقتی قیمت گاز برای نیروگاه‌ها صفر است چرا باید این کار را انجام دهند؟ افزایش دما، خارج شدن زیرساخت‌های برق از مدار تولید، سیستم توزیع قدیمی و مستهلک و استخراج رمز ارزها… از مهم‌ترین عوامل بروز بحران در بخش نیرو عنوان شده است اما به نظر می‌رسد ریشه همه این بحران‌ها در یارانه‌های بالای انرژی و کمبود منابع مالی ناشی از تحریم‌ها است و البته سوء مدیریت که پای ثابت همه بحران‌ها در ایران است.
