جواد اوجی وزیر نفت در افتتاحیه بیست و هفتمین نمایشگاه بینالمللی نفت، گاز، پالایش و پتروشیمی گفته است:
ایران بالاترین منابع نفت و گاز دنیا را داراست. نفت قابلبرداشت ایران ۱۵۵ میلیارد بشکه و ذخایر گاز نیز ۳۲ تریلیون مترمکعب است. متأسفانه شدت انرژی در ایران بسیار بالاست که عدمالنفعهای زیادی را نصیب کشور کرده است. سالانه بیش از ۸۰ میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت میشود که یکی از دلایل اتلاف انرژی است.
از طرفی محمد دهقان، معاون حقوقی رئیسجمهوری موضوع نگرانکننده در صنایع نفت و گاز را افزایش افسارگسیخته مصرف اعلام و گفته است:
سالانه ۱۰۰ میلیارد دلار یارانه انرژی (به قیمت صادراتی) میدهیم که عدد بسیار بزرگی است و کمکم واردکننده بنزین و گازوئیل خواهیم شد، اگر چه وزارت نفت متولی تولید است، اما مدیریت مصرف نیز باید با اصلاح ساختار نهادهای تأثیرگذار در وزارت نفت، در دستور کار قرار بگیرد.
آیا این ادعا در مورد میزان پرداخت یارانه انرژی در ایران درست است؟
یارانههای انرژی (انگلیسی: Energy subsidies) به اقداماتی گفته میشود که نرخ را برای مصرفکننده زیر قیمت بازار و یا برای تولیدکنندگان بالاتر از سطح بازار نگه میدارد یا مخارج مصرفکنندگان و تولیدکنندگان را کاهش میدهد.

بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی، پس از کاهش محسوس یارانه انرژی در سال 2020 به دلیل همهگیری کووید 19، یارانههای انرژی از سال 2021 مجدداً افزایشیافته است. برآوردهای اولیه برای سال 2022 نشان میدهد که یارانههای جهانی نسبت به سال گذشته دوبرابر شده و به بالاترین حد خود یعنی 1 تریلیون دلار رسیده است.
در سال 2021، افزایش مجدد قیمت سوختهای فسیلی و انرژی، یارانه مصرف سوخت فسیلی را به 532 میلیارد دلار رسانده بود که حدود 20 درصد بالاتر از سطوح قبل از همهگیری سال 2019 است.
آژانس بینالمللی انرژی مدتها است که از حذف یا حداقل کاهش یارانههای سوختهای فسیلی حمایت میکند، زیرا این یارانهها بازارها را مخدوش میکنند، سیگنالهای قیمتی اشتباهی را به کاربران ارسال میکنند، کسریهای مالی را در اقتصادهای درحالتوسعه افزایش میدهند و از پذیرش انرژیهای تجدیدپذیر پاکتر جلوگیری میکنند.
البته باید به این مسئله توجه کرد که اصلاح قیمتها یک چالش سیاسی است و بنا بر ملاحظات هر کشور اتخاذ میشود، اما از نظر آژانس بینالمللی انرژی این مسئله ابعاد اقتصادی و زیستمحیطی نیز دارد. به گزارش این آژانس در سال 2021، روسیه بزرگترین تأمینکننده پرداخت یارانه سوختهای فسیلی بود و پس از آن ایران و چین قرار دارند.

طبق اعلام دولت ایران، سالانه صدها میلیارد دلار صرف یارانه می شود. هدف طرح اصلاحات تشویق حمل و نقل عمومی با کاهش یارانه سوخت است. بر اساس برخی دیگر از گزارشها ایران بیشترین سهم از تولید ناخالص داخلی را صرف یارانه سوخت های فسیلی در جهان می کند. بسیاری از کارشناسان موافق هستند که این یارانههای ناپایدار باعث ضایعات در بین کالاها از جمله در بخش تولید میشود، از بنزین گرفته تا نان که باید متوقف شود و تنها راه برای انجام آن تغییر مسیر یارانهها است.
بر اساس گزارش آژانس بینالمللی انرژی در سال 2019 ایران بیش از 80 میلیارد دلار در سال برای سوختهای فسیلی یارانه پرداخت میکند.

در نهایت باید گفت که طبق آمارهای بینالمللی ایران از سال 2010 تا سال 2019 به طور متوسط 80 میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت کرده است؛ اما از سال 2020 و همزمان با شیوع ویروس کرونا، پرداخت یارانه انرژی کاهشیافته است. البته آمار سال 2022 منتشر نشده و مشخص نیست که آیا میزان یارانه انرژی در ایران افزایشیافته است یا خیر.

بهصورت کلی میتوان گفت که ایران در طول سالهای متوالی جزو کشورهای اصلی در حوزه پرداخت یارانه انرژی بوده است و حتی بنا بر برخی منابع سالانه بیش از 100 میلیارد دلار یارانه انرژی پرداخت میکند.
جدول بر اساس دادههای صندوق بینالمللی پول و آژانس بینالمللی انرژی
باوجوداینکه رقم یارانه انرژی پرداخت شده توسط ایران برای سال 2021 کاهشیافته است اما میتوان با توجه به یارانههای ضمنی و افزایش مصرف انرژی در ایران اظهارات اوجی، وزیر نفت را نیمه درست ارزیابی کرد.
باوجوداینکه اکثر مردم از ارزانی قیمت حاملهای انرژی حمایت میکنند؛ اما در ادبیات اقتصادی بهخوبی ثابت شده است که این ثروتمندان هستند که از سهم عمده یارانههای انرژی بهره میبرند. به طور مثال قیمت بنزین در ایران بهصورت خاص پایین نگه داشته میشود؛ اما بسیاری از افراد که دارای خودروی شخصی نیستند از دریافت یارانه خود بهصورت مستقیم محروم شدهاند.
درک اینکه چرا خانوارهای ثروتمندتر از خانوارهای فقیرتر محصولات انرژی مانند بنزین، گاز طبیعی یا گاز مایع – LPG و برق بسیار بیشتری مصرف میکنند، سخت نیست. خانوارهای ثروتمندتر دارای اتومبیلهای بیشتر و بزرگتر، خانههای بزرگتر با تهویهمطبوع و بهطورکلی وسایل برقی بیشتری هستند. محصولات سوخت فسیلی ارزانقیمت و برق در واقع هدیه بزرگی به ثروتمندترین خانوارها هستند. این پولی است که میتواند سرمایهگذاری شود یا بین فقرا توزیع شود.
پیشازاین اکومتر گزارشهای درباره میزان شدت مصرف انرژی در ایران منتشر کرده بود که پیشنهاد میکنیم آن را مطالعه کنید.