زیان «سکته» اینترنت ایران چگونه محاسبه می‌شود؟

شنبه 9 مهر ماه 1400، سایت خبری تجارت‌ نیوز گزارشی با تیتر « زیان 11 روز قطعی اینترنت، معادل کل درآمد نفت!»، منتشر کرد. تجارت نیوز در این گزارش به ابعاد ضرر و زیان قطعی اینترنت در ایران پرداخته است.

تجارت نیوز در این گزارش با استناد به آمار سایت نت‌بلاکس، اعلام کرده است:

«۳۰ شهریور ماه بود که اینترنت در ایران قطع شد. نت بلاکس اعلام کرده که قطعی اینترنت در ایران ساعتی یک و نیم میلیون دلار معادل ۴۵ میلیارد تومان زیان اقتصادی به کشور وارد می‌کند. یعنی حدودا روزی هزار میلیارد تومان و در مجموع این ۱۱ روز، رقمی معادل ۱۱ هزار میلیارد تومان.»

برای بزرگی این زیان کافی است که بدانیم درآمد نفتی ایران در سال گذشته حدود ۱۰ هزار میلیارد تومان بود. این رقم به آن معناست که قطع اینترنت به اندازه یکسال درآمد نفتی به اقتصاد ایران ضرر زده است.»

اعداد و ارقام اعلامی در این گزارش به قدری بزرگ و عجیب است که سوالاتی را در ذهن ایجاد می‌کند

• مبنای محاسبه نت‌بلاکس برای ضرر و زیان قطعی اینترنت چیست؟
• نت‌بلاکس ضرر و زیان وارد شده به کدام بخش از اقتصاد را محاسبه می‌کند؟
• آیا منظور از قطعی اینترنت، قطع تمام ارتباطات رادیویی است یا فقط شبکه اینترنت؟

اکومتر برای یافتن پاسخ این سوالات، به بررسی دقیق داده‌های نت‌بلاکس پرداخته و برای روشن‌تر شدن موضوع به مصاحبه با کارشناسان این حوزه پرداخته است.

بررسی سایت نت‌بلاکس و روش کار آن

در بخشی از سایت نت‌بلاکس، ابزاری وجود دارد که با مشخص کردن کشور و مدت زمان قطعی ارتباطات، می‌توان ضرر و زیان قطع شدن ارتباطات رادیویی، شامل: اینترنت، تلفن ثابت و همراه را تخمین زد. این سایت روش محاسبه خود را توضیح داده است که نکات جالب توجهی در آن وجود دارد.

نکته اول: نت‌بلاکس اعلام کرده، در روش خود اثر قطع اینترنت یا از دسترس خارج شده تلفن‌های ثابت و همراه بر تولید ناخالص داخلی را محاسبه می‌کند.

نکته دوم: این سایت قطعی کامل اینترنت و اثر‌گذاری بر تمام مردم را در نظر می‌گیرد.

نکته سوم: نت‌بلاکس برای محاسبه میزان ضرر و زیان، از شاخص‌های اقتصادی سال 2020 استفاده می‌کند.

آیا داده‌های نت‌بلاکس قابل استناد برای ایران است؟

توضیحات نت‌بلاکس در مورد روش محاسبه ابزاری که در سایت خود قرار داده است، نشان می‌دهد، استناد تجارت نیوز و سایر رسانه‌ها به آن برای تخمین ضرر قطعی اینترنت در ایران، نتایج کارشناسی مناسبی برای مقایسه و تحلیل‌های ارائه شده، نخواهد داشت.

علت قابل استناد نبودن داده‌های نت‌بلاکس این است که این سایت، قطعی اینترنت را به معنی عدم دسترسی کامل به اینترنت و حتی تلفن‌های ثابت و همراه می‌داند. اما در التهابات جاری کشور، قطعی اینترنت برای شبکه بین‌المللی و پلتفرم‌های خارجی بوده؛ یعنی فعالیت‌ فروشگاه‌های آنلاین، استارتاپ‌های داخلی، گمرک، صادرات و واردات و هر آن چیزی که بر بستر شبکه داخلی فعالیت دارد، با محدودیتی رو‌به‌رو نبوده است.

البته باید گفت، این عدم دسترسی به معنی آسیب ندیدن کسب‌و‌کار‌ها نیست، زیرا بسیاری از این استارتاپ‌ها و فروشگاه‌ها قسمتی از فعالیت‌های تبلیغاتی خود را در اینستاگرام برنامه‌ریزی کرده‌اند.

از طرفی سایت نت‌بلاکس، میزان ضرر و زیان ناشی از قطع ارتباطات را بر تولید ناخالص داخلی کشور‌ها را در نظر می‌گیرد. به گفته وزیر ارتباطات:

«سهم تولید ناخالص داخلی دیجیتال تنها 7.2 درصد از کل تولید ناخالص ایران است.».

بر این اساس می‌توان گفت، محدودیت‌های اخیر، تأثیر زیادی بر تولید ناخالص داخلی دیجیتال ایران ندارد. زیرا عموم فعالیت‌ها و خدمات که در میزان تولید ناخالص داخلی اثرگذار هستند، در بستر شبکه داخلی فعالیت دارند.

ناگفته نماند، محدودیت‌های اعمال شده بر شبکه بین‌المللی و فیلتر شدن اینستاگرام و واتس‌آپ در روز‌های اخیر، آسیب فراوانی به کسب‌وکار‌های خانگی و فروشگاه‌های موجود در این پلتفرم‌ها وارد کرده است. اما میزان خسارتی که سایت نت‌بلاکس اعلام کرده است، فقط شامل تولید ناخالص داخلی می‌شود که فعالیت‌های اقتصادی در بستر اینستاگرام در این شاخص اثر‌گذار نیست.

اظهارات کارشناسان در مورد ضرر و زیان قطعی اینترنت بر کسب‌وکار‌ها

بعد از بررسی سایت مذکور به سراغ کارشناسان رفته و در این مورد از آن‌ها سؤالاتی را پرسیدیم.

رضا الفت نسب، رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی، در خصوص میزان ضرر و زیان وارد شده به دلیل قطعی اینترنت در روزهای اخیر، گفت:

«آمارهای ارائه شده به‌صورت کلی هستند و فقط مختص به کسب‌وکارهای مجازی نیست. اما به طور مشخص کسب‌وکارهایی که در اینستاگرام فعالیت دارند، به‌شدت آسیب‌دیده‌اند زیرا در این مدت فضای اینستاگرام کاملاً قطع بوده و در زمان‌های کوتاهی به‌سختی و فقط با فیلترشکن می‌توان از آن استفاده کرد.»

400 هزار تا 2 میلیون کسب‌وکار در فضای مجازی

به گفته وی،

«تعداد کسب‌وکارها در اینستاگرام از 400 هزار تا 2 میلیون و 400 هزار برآورد می‌شود. تعدادی از این کسب‌وکارها که حدوداً 400 هزار تخمین زده هستند، فقط در اینستاگرام فعالیت دارند. برخی دیگر نیز کسب‌وکارهای آنلاینی هستند که از طریق اینستاگرام تبلیغات و جذب مشتری دارند و تعدادی نیز فروشگاه‌هایی هستند که صرفاً ویترینی از کالاهای خود را از طریق اینستاگرام برای عرضه به صورت آنلاین استفاده می‌کنند.»

الفت‌نسب توضیح داد:

«کسانی که درآمد خود را از طریق اینستاگرام به دست می‌آورند و معاش آن‌ها کاملاً وابسته به اینستاگرام است، به‌سختی و با صرف زمان زیاد و هزینه‌های بالای تبلیغات، برای خود دنبال‌کننده جذب کرده و به فروش کالا مشغول هستند که با قطع اینستاگرام ضررهای جبران‌ناپذیری را متحمل می‌شوند.»

تشویق کسب‌وکارهای مجازی به پلتفرم‌های داخلی باید با برنامه‌ریزی باشد

رئیس اتحادیه کسب‌وکارهای فضای مجازی اظهار داشت:

«درست است که گفته می‌شود به دلیل مسائل امنیتی این پلتفرم قطع شده است. اما تا کی قرار است این وضعیت ادامه پیدا کند؛ از این به بعد چه اتفاقی قرار است رخ دهد و تکلیف این چند صدهزار شغلی که چند میلیون نفر از آن کسب درآمد می‌کنند چه خواهد شد. برای این مسئله راهکار استفاده از پلتفرم‌های داخلی و رونق آنها را داده‌اند؛ اما هیچ یک از پلتفرم‌های داخلی رشد پیدا نکرده و رشد آن‌ها مقطعی است.»

الفت‌نسب ادامه داد:

«نمی‌شود یک‌شبه مردم و کسب‌وکارها را به علت شرایط بحرانی پیش‌آمده به سمت پلتفرم‌های داخلی سوق داد و این موضوع نیازمند برنامه‌ریزی و سرمایه‌گذاری بلندمدت است. پلتفرمی مانند اینستاگرام و پلتفرم‌های داخلی باید هم‌زمان در دسترس باشند؛ اما برای اینکه کسب‌وکارهای آنلاین به استفاده از پلتفرم‌های داخلی روی‌آورند، باید مشوق‌هایی برای استفاده از آن‌ها در نظر گرفته شود.»

تخمین‌ها اصلاً دقیق و درست نیستند

محمدجواد هادی دهکردی، کارشناس حوزه سیاست‌گذاری اقتصاد دیجیتال، در خصوص ضرر و زیان‌های اقتصادی قطع اینترنت در روز‌های اخیر گفت:

«آمار گردش مالی کسب‌وکارهای مجازی از طریق درگاه پرداخت اینترنتی به‌صورت ماهانه و با تأخیر منتشر می‌شوند. همچنین بسیاری از پرداخت‌ها در پلتفرم اینستاگرام، به‌صورت کارت به کارت هستند؛ بنابراین نمی‌توان برآوردی از گردش مالی این کسب‌وکارها داشت.»

وی می‌گوید:

«در چند روز اخیر در پی اخلال در اینترنت بین‌المللی، بیشتر کسب‌وکارهایی آسیب دیدند که در اینستاگرام فعالیت می‌کنند و می‌توان گفت بقیه فروشگاه‌های اینترنتی که دارای درگاه پرداخت اینترنتی و اپلیکیشن هستند، مثل گذشته در حال فعالیت بوده و کمتر دچار مشکل شدند.»

نتیجه‌گیری

بر اساس آنچه گفته شد، آمار دقیقی از فعالان اقتصادی در پلتفرم‌های اینستاگرام و واتس‌اپ و گردش مالی آن‌ها در دست نیست؛ از طرفی آمار سایت نت‌بلاکس به دلایلی که مطرح شد، جامعیت کاملی از میزان خسارت قطع اینترنت در ایران ندارد. در واقع اعلام اعداد و ارقام در مورد ابعاد آسیب قطع اینترنت نیازمند اسناد و داده‌های معتبر است. بنابراین در حال حاضر مقایسه آمار‌ و داده‌های منتشر شده توسط نت‌بلاکس با میزان فروش نفت ایران در سال 1400، غیر‌علمی و غیر قابل اثبات است.

البته باید گفت، از اظهارات کارشناسان نیز داده‌های قابل استنادی یافت نمی‌شود. اما آنچه که مسلم است، آسیب قابل توجه‌ای به کسب‌وکارهای فعال در اینستاگرام وارد شده است.