در روز‌های اخیر وزیر اقتصاد در اظهاراتی مدعی شده است، وضعیت تورم نقطه به نقطه و ماهانه بخش تولید بهبود یافته. اما آیا این اظهارات واقعیت دارد؟
احسان خاندوزی وزیر اقتصاد و امور دارایی در اظهراتی مدعی شد:
در بهار امسال تورم تولید به ۴۹ درصد رسید. در حالی که این شاخص در بهار سال گذشته ۷۳ درصد بود.
اکومتر برای بررسی این ادعا به سراغ گزارش مرکز آمار در مورد شاخص قیمت تولید کننده بهار 1401 می‌رود و برای روشن‌تر شدن اثر تورم تولیدکننده بر اقتصاد کشور و معیشت مردم، توضیحات تکمیلی در این خصوص ارائه خواهد شد.
تورم تولید کننده چیست؟
شاخص قیمت تولیدکننده (Producer price index) یا به اختصار PPI متوسط قیمت کالاها و خدماتی است که بنگاه‌ها به ازای تولید کالا و خدمات دریافت می‌کنند. به عبارت دیگر می‌توان عنوان کرد که این شاخص، قیمت کالاها در کارخانه و مبداء تولید را در نظر می‌گیرد.
شاخص قیمت تولیدکننده به صورت یک شاخص وزنی از قیمت عمده‌فروشی کالاها یا قیمت‌های تولیدکننده محاسبه می‌شود؛ به همین دلیل برخی شاخص بهای تولیدکننده را شاخصی می‌دانند که روندهای قیمتی در بازارهای عمده‌فروشی، صنایع تولیدی و بازار کالاها را منعکس می‌کند.
گزارش مرکز آمار از تورم قیمت تولیدکننده
بر اساس گزارش مرکز آمار ایران، شاخص نقطه به نقطه قیمت تولیدکننده برای بهار امسال 49.3 درصد بوده، اما این شاخص در مدت مشابه سال 1400، معادل 73 درصد بوده است. یعنی تورم تولید کننده در بهار 1401، چیزی حدود 23 درصد کاهش داشته است.
ناگفته نماند، این شاخص برای فصل زمستان 1400 وضعیت بهتری داشت و گزارش مرکز آمار، تورم نقطه به نقطه بخش تولیدکننده را 42 درصد نشان می‌دهد. البته باید گفت، افزایش تورم تولیدکننده در بهار 1401 به دلیل اصلاحات اقتصادی و حذف ارز ترجیحی بوده است؛ البته افزایش جهانی قیمت بسیاری از کالا‌های استراتژیک نیز بی‌تأثیر نبوده است.
اهمیت شاخص قیمت تولیدکننده
اما اهمیت این شاخص در اقتصاد چیست؟ در ادبیات اقتصادی از این شاخص به عنوان یک شاخص پیش‌نگر یاد می‌شود؛ یعنی با بررسی این شاخص می‌توان از سطح تغییر قیمت‌ها در بازار کالا و خدمات مصرفی یا تورم اطلاع کسب کرد. به بیان دیگر، هر افزایش یا کاهش قیمت در شاخص بهای تولیدکننده با یک وقفه زمانی در شاخص بهای مصرف‌کننده نیز مشاهده می‌شود.
از این رو از تغییرات شاخص بهای تولیدکننده به عنوان «پیشگویی» برای تورم عنوان می‌کنند. علاوه بر این، شاخص بهای تولیدکننده روند تغییرات قیمت‌ها را از دیدگاه تولیدکننده و خریدار در بخش‌های مختلف اقتصادی (کشاورزی، صنعت و خدمات) نشان می‌دهد.
تفاوت‌ها و شباهت‌های شاخص قیمت تولیدکننده و مصرف‌کننده
در شاخص قیمت تولیدکننده و شاخص قیمت مصرف‌کننده، تغییرات قیمتی در مجموعه‌ای از کالاها و خدمات محاسبه می‌شود. اما سه تفاوت بنیادی در شاخص بهای مصرف‌کننده و تولیدکننده وجود دارد.
شاخص تولیدکننده تنها از قیمت کالاها و خدمات خریداری‌شده توسط تولیدکنندگان محاسبه نمی‌شود، بلکه بهای کالاهایی را که به صورت خرده‌فروشی توسط مصرف‌کنندگان و به طور مستقیم از تولیدکننده خریداری می‌شود نیز در نظر می‌گیرد. اما شاخص مصرف‌کننده به طور کلی بهای قیمت در بازار مصرفی را در نظر می‌گیرد و هزینه‌های مربوط به حمل و نقل، انبارداری و سود فروشنده نیز در آن نهفته است.
نکته مهم دیگر، این موضوع است که کالا و خدمات وارداتی، در محاسبه شاخص تولیدکننده قرار نمی‌گیرد، حال آنکه در شاخص بهای مصرف‌کننده کالا و خدمات وارداتی تاثیر‌گذار است.
بنابراین می‌توان اثرگذاری شاخص بهای تولیدکننده بر شاخص بهای مصرف‌کننده را بر اساس میزان واردات هر کشور، متغیر دانست.
علاوه بر این، یک تفاوت اساسی دیگر، در شاخص تولیدکننده و مصرف‌کننده نیز وجود دارد. به طور کلی در اقتصاد کشورهای توسعه‌یافته و حتی کشورهای در حال توسعه، در جهت حمایت از تولید مالیات کمتری از بخش تولید گرفته می‌شود، این در حالی است که بخش قابل‌توجهی از مالیات، در هنگام فروش کالا اعمال می‌شود.
بنابراین وجود مالیات به خصوص در کشورهایی که درآمد اصلی دولت از وضع و دریافت مالیات است، باعث می‌شود که در شاخص مصرف‌کننده و تولیدکننده تفاوتی وجود داشته باشد.
بر اساس آنچه گفته شد، اظهارات احسان خاندوزی وزیر اقتصاد و امور دارایی، مبنی بر بهبود تورم تولیدکننده در بهار 1401 درست است. ادامه روند کاهشی این شاخص در بلند مدت می‌تواند بر شاخص تورم مصرف‌کننده نیز اثر‌گذار باشد و به روند کاهشی آن کمک کند.
اما وابستگی کالا‌های اساسی و استراتژیک به واردات موجب می‌شود، اثر کاهش تورم تولیدکننده کمتر نمایان شود. اعلام سیاست‌های حمایتی برای تأمین این کالاها در داخل کشور، پازل کاهش تورم مصرف کننده را تکمیل کرده و بر معشیت مردم اثر مثبت می‌گذارد.
