در هفته‌های گذشته درپی افزایش قابل ملاحظه قیمت دلار در بازار آزاد، بانک مرکزی برای تسهیل در تخصیص و عرضه ارز سهمیه‌ای به متقاضیان حقیقی، اقداماتی چون عرضه ارز در سامانه برخط بازار متشکل ارزی، انتشار گواهی سکه، تولید سکه از طلای آب شده با همکاری بخش خصوصی و فراهم شدن خرید ارز از بانک‌ها را در دستور کار قرار داد.
اقدام بانک مرکزی
علاوه بر این، بانک مرکزی به منظور تسهیل در عرضه ارز در اطلاعیه‌ای اعلام کرد که متقاضیان ارز می‌توانند علاوه بر مراجعه به صرافی‌ها به شعب منتخب چهار بانک ملی ایران، صادرات، ملت و تجارت برای تأمین نیازهای خود مراجعه کنند. هم اکنون 40 شعبه منتخب از این بانک‌ها اقدام به عرضه ارز با نرخ توافقی می‌کنند.
اما اقدامات بانک مرکزی در بعضی از رسانه‌ها با تیتر «ارزپاشی بانک مرکزی» منتشر شد. بر اساس تحلیل این رسانه‌ها، عرضه ارز بیش از نیاز بازار بوده و اقدام بانک مرکزی را می‌توان «ارزپاشی» قلمداد کرد. از طرفی با استناد به سابقه اقدامات این‌چنینی، ارزپاشی را راه‌حل مناسبی برای مقابله التهابات ارزی نمی‌بینند.
انتقاد‌ها از اقدام بانک مرکزی باعث شد، خبرگزاری دولت (ایرنا) در گزارشی با تیتر «شیطنت رسانه‌ای درباره بخشنامه ارزی بانک مرکزی؛ هر مداخله‌ای ارزپاشی نیست»، به این اخبار واکنش نشان دهد. بر اساس گزارش ایرنا، اقدام بانک مرکزی نه‌تنها ارزپاشی نیست، بلکه در راستای کاهش نقدینگی و کاهش تورم است.
گزارش ایرنا در پاسخ به انتقاد‌ها
در گزارش ایرنا می‌خوانیم:
بررسی بخشنامه جدید بانک مرکزی نشان می‌دهد، بانک مرکزی، همان روش پیشین در تخصیص ارز سهمیه‌ای را مورد تاکید قرار داده با این نکته که صرافی‌های بانکی را نیز برای اجرای آن به صف کرده و به منظور برچیدن صف خرید برای متقاضیان حقیقی در جلوی صرافی‌ها صادر شده است.
اساسا ارزپاشی به تزریق پرحجم ارز در بازار با نرخ بسیار پایین‌تر از بازار آزاد اطلاق می‌شود در حالی که ارز سهمیه‌ای با نرخ توافقی که اختلافی ناچیزی با بازار آزاد دارد، عرضه می‌شود. از همین رو نمی‌توان این سیاست را ارزپاشی دانست.
از طرفی بعضی از کارشناسان معتقدند، هرگونه دخالت بانک مرکزی در بازار ارز، با فرض ورود بانک مرکزی به بازار و تزریق ارز در قالب ارز سهمیه‌ای و مسافرتی، با توجه به نرخ نزدیک به بازار آزاد ارزهای سهمیه‌ای، آثار ضد تورمی به دنبال خواهد داشت.
این اقدام از یک سو باعث جمع شدن نقدینگی از بازار شده و مهمتر از آن باعث کاهش حجم پایه پولی از محل کاهش دارایی‌های خارجی بانک مرکزی می‌شود.
اقدام بانک مرکزی ارزپاشی نیست
در همین رابطه یحیی لطفی‌نیا کارشناس اقتصادی در مصاحبه با اکومتر می‌گوید:
کلیت استدلال‌های مطرح شده توسط بانک مرکزی در خصوص تفاوت بین ارزپاشی و مداخله، صحیح است. مداخله بانک مرکزی در بازار ارز به منظور جلوگیری از نوسانات شدید و ایجاد ثبات در بازار یک امر پذیرفته شده در ادبیات علم اقتصاد است. از طرفی تجربه جهانی نیز آن را تأیید می‌کند.
لطفی‌نیا در مورد کاهش تورم بر اثر مدیریت نقدینگی با اقدام اخیر بانک مرکزی گفت:
این موضوع در شرایطی مطرح است که اقتصاد در شرایط عادی و نرمال خودش باشد نه اقتصادی که در شرایط تحریم است و هر یک اسکناس ارزی و دلار اهمیت ویژه‌ای برای اقتصاد کشور دارد؛ مطرح شدن این مسئله که به بهانه جمع کردن نقدینگی و آثار ضد تورمی، به بازار ارز تزریق شود، راهکار مناسبی نیست.
وی ادامه داد:
ذخایر ارزی بانک مرکزی به عنوان یک پشتوانه باید به طور جدی مورد توجه قرار گیرد و اصلا توصیه نمی‌شود ارز به عنوان راهکار ضدتورمی در سطح بازار عرضه شود؛ چراکه در بلندمدت این موضوع تبعاتی دارد از جمله اینکه قدرت حاکمیتی و مدیریتی بانک مرکزی را کاهش خواهد داد.
این کارشناس اقتصادی می‌گوید:
مهم‌ترین نکته این است که تزریق ارز به بازار به منظور مدیریت کل‌های پولی اقدام صحیحی نیست و در بلندمدت تبعات خالی شدن ذخایر ارزی بانک مرکزی بیش از آن است که در کوتاه مدت کل‌های پولی از این طریق مدیریت شود.
بانک مرکزی باید عرضه و تقاضا ارز در بازار را رعایت کند.
محمود بهمنی رئیس کل اسبق بانک مرکزی نیز در اظهاراتی در مورد مداخله‌گری بانک مرکزی گفته بود:
دلیل نوسانات در بازار ارز، به کیفیت عرضه و تقاضا بستگی دارد. اگر بتوانیم ارز مورد نیاز واردکنندگان و سایر مصارف واقعی را تأمین کنیم، بازار ارز قابل کنترل خواهد بود و نرخ ارز کاهش می‌یابد. زیرا در این صورت، متقاضیان ارز کمتر به بازار آزاد برای تأمین ارز مورد نیازشان مراجعه خواهند کرد.
او ادامه داد:
فارغ از اتفاقات مقطعی سیاسی، بازار ارز قابل کنترل و هدایت است. بانک مرکزی با ایفای نقش خود می‌تواند، با اتخاذ سیاست‌های منطقی و راه‌گشا، ارز مورد نیاز تقاضای واقعی را شناسایی، تأمین و آرامش را به بازار برگرداند.
تشکیل صف ارز، عامل روانی افزایش قیمت دلار
نکته دیگر، تأکید رسانه‌های منتقد اقدام بانک مرکزی بر مسئله اهمیت برچیدن صف خرید ارز برای بانک مرکزی بود. قطعا اعمال سیاست‌های پولی و ارزی کارآمد برای جلوگیری از افزایش نرخ ارز و ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا، اولویت دارد. اما ایجاد صف خرید ارز مقابل صرافی‌ها، عملا سینگال افزایش تقاضا و رشد نرخ ارز را به بازار ارسال می‌کند. در نتیجه اتخاذ سیاستی برای جلوگیری از ایجاد صف، درواقع مدیریت عوامل روانی اثر‌گذار بر نرخ ارز خواهد بود.
بر این اساس، ورود بانک مرکزی به عنوان مداخله‌گر بازار ارز کاملا منطقی است. زیرا بانک مرکزی در حقیقت نماینده دولت در بازار ارز بوده و به عنوان بیشترین عرضه‌کننده و متقاضی بازار ارز شناخته می‌شود. درنتیجه دخالت این بازیگر قدرتمند در بازار برای ایجاد تعادل در عرضه و تقاضای ارز کاملا منطقی است.
مداخله‌گری بانک مرکزی در بازار ارز مختص ایران نیست
مداخله در بازار ارز برای تثبیت و ایجاد تعادل در راستای ثبات اقتصاد کلان از سوی کشور‌های مختلف، انجام می‌شود. برررسی مقالات بانک تسویه بین‌المللی از سال 2005 الی 2013 و سایر مطالعات در مورد انگیزه‌ها و بازار‌های نوظهور، مداخله دولت‌ها در بازار ارز را حول محور‌های زیر توضیح می‌دهد.
- ثبات نرخ ارز
- مدیریت ذخایر ارزی
- نرخ ارز به‌عنوان ابزار سیاست پولی
- ایجاد توازن در تراز پرداخت‌ها
- مدیریت جریان ورود و خروج سرمایه
- کنترل تورم
- حفظ رقابت
- ایجاد تعادل در عرضه و تقاضا ارز
رویکرد عموم کشور‌ها در مداخله ارزی، عدم تشریح و اطلاع رسانی برنامه‌ها و تکنیک‌های در مورد مداخله ارزی است. مداخله رسمی دولت‌ها به صورت غیرمستقیم در کانال‌های توازن ارزی، سینگال‌دهی و هماهنگی انجام می‌شود.
در پایان باید گفت، بر اساس توضیحات ارائه شده نمی‌توان، اقدام اخیر بانک مرکزی را ارزپاشی دانست؛ از طرفی تصور ضد تورمی بودن این اقدام باطل است. زیرا در شرایط فعلی، کاهش نقدینگی با افزایش عرضه ارز راهکار مناسبی برای کنترل تورم نیست.
همچنین مداخله ارزی بانک مرکزی در بازار ارز، صرفا محدود به ایران نیست. بانک‌های مرکزی کشور‌های مختلف به عنوان نماینده دولت مداخله می‌کند.
