بازنشستگی در ایران و کشورهای جهان؛ مقایسه سن، سابقه و مشاغل سخت

علی سرزعیم، معاون پیشین وزیر کار، در گفت‌وگویی اعلام کرده است:

«نیمی از بازنشستگان تأمین اجتماعی با قوانین نادرست مربوط به مشاغل سخت و زیان‌آور بازنشسته می‌شوند. در کجای دنیا افراد در سنین ۵۲ یا ۵۵ سال بازنشسته می‌شوند؟ کمر تأمین اجتماعی با این نوع بازنشستگی‌ها شکسته است.»

این دیدگاه، انتقادی صریح از ساختار فعلی نظام بازنشستگی ایران است که به گفته کارشناسان، در مقایسه با سایر کشورها، سن و سابقه لازم برای خروج از بازار کار را به‌طور غیرعادی پایین نگه داشته است.

 ایران

بر اساس آیین‌نامه‌های جدید، سن بازنشستگی مردان ۶۲ سال و زنان ۵۵ سال تعیین شده است.
سقف سنوات الزامی نیز برای مردان ۳۵ سال و برای زنان ۳۰ سال است.
با این حال، در مشاغل سخت و زیان‌آور مانند معدن، نفت و گاز، فولاد و ساختمان، شرط سنی کاهش یافته یا سنوات خدمت با ضریب بالاتر محاسبه می‌شود.
همین امتیازات، سبب شده نسبت بازنشستگی‌های پیش از موعد در ایران به‌مراتب بالاتر از میانگین جهانی باشد.

 ترکیه

در ترکیه، نظام بازنشستگی بر سه عامل استوار است: تاریخ آغاز بیمه، دوره پرداخت و مجموع روزهای پرداخت حق بیمه.
اصلاحات سال ۲۰۲۳ در قالب طرح «Fiili Hizmet Süresi Zammı» برای برخی گروه‌های شغلی سخت، امکان بازنشستگی زودتر را فراهم کرده است.
مشاغلی نظیر معدن و صنایع شیمیایی از امتیاز سنوات اضافی برخوردارند، اما به‌صورت محدود و با کنترل‌های دقیق.

 چین

چین در سپتامبر ۲۰۲۴ تصمیم به افزایش تدریجی سن بازنشستگی گرفت.
از سال ۲۰۲۵، سن بازنشستگی مردان از ۶۰ به ۶۳ سال و سن زنان بسته به نوع شغل بین ۵۵ تا ۵۸ سال خواهد بود.
حداقل سابقه پرداخت بیمه نیز به‌تدریج تا ۲۰ سال افزایش می‌یابد.
برای مشاغل خاص و زیان‌آور همچنان امکان بازنشستگی زودهنگام وجود دارد، اما تحت چارچوب جدید و محدودتر.

 ایالات متحده آمریکا

در آمریکا، سن کامل بازنشستگی بین ۶۶ تا ۶۷ سال است.
دریافت مستمری زودهنگام از ۶۲ سالگی ممکن است، اما با کاهش مزایا همراه است.
برای واجد شرایط بودن، حداقل ۱۰ سال سابقه پرداخت بیمه لازم است.
کارکنان نظامی، نیروهای پلیس و آتش‌نشانان دارای طرح‌های جداگانه‌اند که بازنشستگی زودتر را ممکن می‌سازد. در بخش خصوصی، خروج زودهنگام تنها با کسورات مالی سنگین مجاز است.

 آلمان

سن بازنشستگی در آلمان تا سال ۲۰۳۱ به‌تدریج به ۶۷ سال افزایش می‌یابد.
افرادی با ۳۵ سال سابقه بیمه می‌توانند از ۶۳ سالگی بازنشسته شوند ولی مستمری کمتری می‌گیرند.
کسانی که ۴۵ سال سابقه دارند، در همان سن ۶۳ سالگی بدون کسورات بازنشسته می‌شوند.
فقط مشاغل معدنی یا فیزیکی سنگین در فهرست بازنشستگی زودهنگام باقی مانده‌اند.

فرانسه

در اصلاحات ۲۰۲۳، سن بازنشستگی قانونی از ۶۲ به ۶۴ سال افزایش یافت و این تغییر تا ۲۰۳۰ به‌صورت تدریجی اجرا می‌شود.
برای دریافت مستمری کامل، کارگر باید ۴۳ سال سابقه پرداخت حق بیمه داشته باشد.
گروه‌هایی مانند آتش‌نشانان، پلیس و کارکنان درمانی در فهرست مشاغل سخت قرار دارند و می‌توانند زودتر بازنشسته شوند.
دولت فرانسه با وجود اعتراضات گسترده، بر افزایش سن و کاهش بازنشستگی‌های زودهنگام پافشاری کرده است.

 جمع‌بندی و تحلیل تطبیقی

در بیشتر کشورهای توسعه‌یافته، دو مسیر بازنشستگی وجود دارد:

1. رسیدن به سن قانونی بازنشستگی برای دریافت مستمری کامل؛

2. بازنشستگی پیش از موعد بر اساس سابقه طولانی بیمه، معمولاً بین ۳۵ تا ۴۵ سال.

در حالت دوم، مستمری غالباً با کاهش پرداختی همراه است، مگر در موارد استثنایی مانند آلمان که سابقه طولانی بدون کسورات جبران می‌شود.

تجربه جهانی نشان می‌دهد که برای پایداری مالی صندوق‌های بازنشستگی، کشورها به‌تدریج در حال افزایش سن بازنشستگی، کاهش امتیازات بازنشستگی زودهنگام و اصلاح مشاغل سخت هستند، روندی که در ایران نیز ناگزیر باید دنبال شود.