در روزهای اخیر هوشنگ فلاحتیان معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت در برنامه صف اول شبکه خبر عنوان کرد:
ما به یک منبع بی‌نهایت گاز متصل نیستیم و این ذهنیت باید در مردم اصلاح شود؛ الان ایرانِ ۸۵ میلیون‌نفری، معادل چینِ یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون‌نفری گاز مصرف می‌کند.
به گفته بسیاری از کارشناسان حوزه انرژی و مقامات وزارت نفت، تراز گازی کشور در وضعیت مناسبی قرار ندارد و مصرف گاز، چه در بخش خانگی و چه بخش صنعت به‌صورت بهینه انجام نمی‌شود. اما مصرف گاز کشور به‌اندازه کشور چین است؟
اکومتر در این گزارش، با استناد به داده‌های بین‌المللی و اظهارات مقامات مسئول، میزان کل مصرف گاز ایران و چین، نسبت سرانه و سهم هر بخش از مصرف گاز را مقایسه و اظهارات معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت را درستی‌سنجی می‌کند.
جزئیات مصرف گاز ایران و چین در سال گذشته
بررسی اظهارات مسئولین حوزه گاز کشور حکایت از افزایش 5 درصدی مصرف گاز در سال 1400 دارد. محمدرضا جولایی مدیر دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران می‌گوید:
در سال 1400، ۲۳۸ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب گاز طبیعی در کشور مصرف شد که حکایت از افزایش 5 درصدی نسبت به سال 1399 دارد. از مجموع این مقدار گاز مصرف‌شده، ۱۲۲ میلیارد مترمکعب سهم بخش خانگی، تجاری و صنایع غیر عمده، ۴۵ میلیارد و ۵۰۰ میلیون مترمکعب سهم صنایع عمده و ۷۱ میلیارد مترمکعب گاز تخصیص‌یافته به نیروگاه‌ها بوده است.
شرکت بریتیش پترولیوم در گزارش سالانه خود با عنوان «بررسی آماری انرژی جهانی» میزان مصرف ایران و چین را برای سال 2021 به ترتیب 241 و 379 میلیارد مترمکعب اعلام کرده است. با استناد به این آمار و درنظرگرفتن جمعیت کشور‌های ایران و چین، سرانه مصرف گاز برای هر ایرانی 2805 مترمکعب و هر چینی 270 مترمکعب بوده است.
در خصوص میزان مصرف گاز در بخش‌های مختلف برای کشور چین، داده‌های سایت تحلیلی Enerdata به این شرح است؛ 41 درصد از گاز مصرفی برای بخش صنعت، 22 درصد بخش خانگی و خدمات، 18 درصد برای تولید برق و 9 درصد به بخش حمل‌ونقل اختصاص دارد.
نقش 75 درصدی گاز در سبد انرژی ایران
نکته‌ی دیگری که باید به آن توجه کرد، میزان وابستگی کشور‌های چین و ایران به گاز برای تأمین انرژی موردنیاز بخش‌های مختلف است. بررسی‌ها نشان می‌دهد؛ ۷۵ درصد از سبد انرژی ایران مربوط به گاز است. این وضعیت موجب شده با افزایش تقاضا مصرف گاز در فصل زمستان برای بخش خانگی و تجاری، دولت به‌ناچار برای جلوگیری از خاموشی گاز در مصارف خانگی، گاز صنایع عمده و نیروگاه‌ها را سهمیه‌بندی و محدود کند، یا با افزایش مصرف سوخت‌هایی همچون مازوت در بخش صنعت که شهرهای بزرگ کشور با آلودگی هوا مواجه کرده، میزان مصرف گاز را مدیریت کند.
نقش اندک گاز در تأمین انرژی چین
اما بر اساس گزارش بریتیش پترولیوم، وضعیت در چین متفاوت است. بر اساس این گزارش وابستگی چین به گاز طبیعی تنها 8.2 درصد است. در عوض 57 درصد از سبد انرژی چین را زغال‌سنگ تشکیل می‌دهد. برنامه‌ریزی برای استفاده از زغال‌سنگ نقش قابل‌توجهی در کاهش آلودگی هوای کلان‌شهرهای چین داشته است.
ایران با داشتن حدود ۳۳ تریلیون مترمکعب ذخایر گاز که 17 درصد از ذخایر گاز جهان را شامل می‌شود، بعد از روسیه، بزرگ‌ترین دارنده گاز طبیعی در جهان و به لحاظ تولید نیز سومین تولیدکننده بزرگ گاز در جهان محسوب می‌شود؛ اما به دلیل مصرف بالای داخلی، جایگاه قابل‌توجهی در صادرات گاز ندارد.
تنها 6 درصد از گاز کشور صادر می‌شود
همان‌طور که گفته شد، وابستگی بالای کشور به گاز موجب شده، بنا به گفته مازیار سیاح نژاد رئیس امور نظارت، اندازه‌گیری و کنترل کیفیت گاز مدیریت دیسپچینگ شرکت ملی گاز ایران: تنها 6 درصد از گاز تولید شده در کشور به صادرات اختصاص دارد.
براین‌اساس به نظر می‌رسد جدای از تحریم‌ها، مواردی از جمله: وابستگی به گاز، عدم مصرف بهینه در بخش خانگی، هدررفت بالا و بهره‌وری پایین در بخش صنعت، عدم برنامه‌ریزی برای جایگزینی گاز و هزینه‌های بسیار زیاد توسعه زیرساخت و خطوط انتقال گاز باعث شده، کشوری که بیشترین منابع گازی در جهان را دارد، نقشی در صادرات و تأمین بازار‌های جهانی نداشته باشد.
هزینه‌های غیرمنطقی توسعه خطوط انتقال گاز در ایران و ضرورت بازنگری در سیاست‌های انرژی
جالب است بدانید، ایران چیزی حدود 9 برابر قطر زمین، خطوط انتقال گاز دارد. قطعاً هزینه‌های توسعه، نگهداری و تعمیر این شبکه بزرگ سنگین خواهد بود. درصورتی‌که به اعتقاد بسیاری از کارشناسان، انتقال گاز به نیروگاه‌ها و تأمین انرژی‌بخش‌های خانگی و صنعتی با انرژی‌های دیگر بسیار کم‌هزینه‌تر تمام می‌شود.
ادعای نادرست معاون برنامه‌ریزی وزارت نفت
بر اساس آنچه گفته شد، علاوه بر اینکه ادعای «الان ایرانِ ۸۵ میلیون‌نفری، معادل چینِ یک میلیارد و ۴۰۰ میلیون‌نفری گاز مصرف می‌کند.» چه در بعد سرانه چه به‌صورت کلی نادرست است؛ اساس مقایسه این دو کشور منطقی به نظر نمی‌رسد. زیرا گاز در ایران و چین به ترتیب 75 و 8.2 درصد از سبد انرژی را تشکیل می‌دهد. از طرفی چین به‌عنوان بزرگ‌ترین اقتصاد جهان قابلیت مقایسه با ایران را ندارد.
اما باید توجه داشت، عدم رعایت مصرف بهینه و هدررفت غیرمتعارف گاز در بخش صنعت، خسارت‌های زیادی به کشور وارد می‌کند. تغییر این وضعیت علاوه بر ضرورت بازنگری در سیاست‌گذاری‌های حوزه انرژی به اصلاح سبک زندگی و نوع مصرف خانگی نیازمند است.
