داریوش گل علیزاده، سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم ایران در گفت‌وگو با صداوسیما گفته است:
«ایران رتبه اول در جهان از لحاظ میزان شدت مصرف انرژی را دارد که دو و نیم برابر دنیا و ۱۵ برابر ژاپن مصرف انرژی داریم. شدت مصرف انرژی معیاری است که اگر آن را کنترل کنیم و به حداقل برسانیم، شاید بسیاری از شهرها از این وضعیت آلودگی هوا نجات پیدا کند.»
البته گفته‌های وی با تیتر اشتباه ایران رتبه اول مصرف انرژی در جهان را دارد منتشر شده است؛ اما او دقیقاً از اصطلاح «شدت مصرف انرژی» استفاده کرده است.
انرژی در دنیای امروز، دارای جایگاه و اهمیت ویژه‌ای برای همه کشورهای جهان است. اکثر کشورهای جهان به دنبال یافتن راهی در جهت کاهش مصرف انرژی و به‌عبارت‌دیگر کاهش شدت مصرف انرژی در کشورهایشان هستند.
اما شدت مصرف انرژی(Energy Intensity) چه معنایی دارد؟ شدت انرژی یکی از شاخص‌های مهم اقتصادی است که می‌تواند نشانگر نحوه و شدت مصرف انرژی در هر کشور باشد؛ میزان مصرف انرژی به‌ازای هر واحد از تولید کالاها و خدمات را شدت مصرف انرژی می‌گویند. البته واحدهای متفاوتی برای اندازه‌گیری شدت انرژی وجود دارد.
تحولات شدت انرژی می‌تواند ناشی از تغییر در کارایی مصرف انرژی یا تغییر ساختار اقتصاد باشد. چنانچه حجم تولید ناخالص داخلی ثابت باشد و کارایی مصرف انرژی بالا رود، آنگاه شدت انرژی کاهش می‌یابد. از سویی دیگر تغییر در ساختار اقتصاد و تولید می‌تواند باعث تغییر در شدت انرژی شود.
عوامل اصلی اثرگذار بر روی شاخص شدت انرژی را می‌توان در دو گروه جای داد. سطح توسعه انسانی و یا سبک زندگی که در صورت پایین‌بودن این شاخص‌ها، منجر به افزایش شدت انرژی خواهد شد و پیشرفت تکنولوژی‌های افزایش‌دهنده کارایی انرژی که منجر به کاهش شاخص شدت انرژی خواهد شد.
بررسی روند تغییرات شدت انرژی در کشورهای توسعه‌یافته، نشانگر این واقعیت است که طی سال‌های اخیر میزان شدت انرژی در این کشورها کاهش چشمگیری یافته است و دلیل اصلی آن بالارفتن کارایی حرارتی وسایل مصرف‌کننده انرژی به دلیل فناوری برتر و همچنین صرفه‌جویی در مصرف انرژی بوده است. اما در کشورهای درحال‌توسعه، شدت انرژی همچنان بالاست و سهم عمده انرژی، صرف بخش‌های غیرتولیدی می‌شود.
بررسی تطبیقی آمارهای آژانس بین‌المللی انرژی، اثبات می‌کند که شدت مصرف سوخت در ایران وضعیت نامناسبی دارد. شاخص شدت انرژی، نشان می‌دهد که بهبود تکنولوژی و نگرانی‌های مربوط به محیط‌زیست، منجر به روند کاهنده شدت انرژی در بسیاری از کشورها شده، اما در ایران اوضاع بر خلاف روند جهانی است.
از سال ۱۹۹۰ تاکنون، هرچه شدت استفاده از انرژی در کشورهای مختلف کم شده، در ایران افزایش‌یافته است. این شاخص در دنیا در سال ۱۹۹۰، نزدیک به عدد ۰.۱۸ کیلوژول قرار داشت، در سال ۲۰0۰ به حدود ۰.۱۵ رسید و در سال ۲۰21 نیز نزدیک به ۰.۱1 قرار گرفته است.
اما در ایران این روند معکوس است. در سال ۱۹۹۰، شاخص شدت انرژی در نزدیکی ۰.13 کیلوژول قرار داشته و در سال 2021 به نزدیکی عدد ۰.۲3 رسیده است.
کشورهای انگلستان، کلمبیا، و ترکیه به ترتیب کمترین شدت انرژی و روسیه، ایران و کویت به ترتیب بیشترین شدت انرژی را در سال ۲۰21 داشته‌اند.
البته برای مقایسه کارایی انرژی در کشورها با استفاده از معیار شدت انرژی می‌بایست بسیار محتاط بود. به‌عنوان‌مثال در کشوری مانند آمریکا، برای تولید ناخالص داخلی 11 هزار میلیارد دلار در سال ۲۰۰۴ برابر ۹۹۷۴۰ هزار میلیارد بی تی یو (بی تی یو مانند ژول، کالری و … واحد انرژی است و برای اندازه گیری انرژی گرمایی (حرارتی) استفاده می‌شود.) انرژی مصرف شده است. این حاکی از مصرف ۸۵۵۳ بی تی یو انرژی برای هر دلار تولید ملی در آمریکا است.
در همین سال کشور بنگلادش برای ۲۷۵ میلیارد دلار تولید ناخالص داخلی، به میزان ۶۱۰ هزار میلیارد بی تی یو انرژی مصرف کرده و این به مفهوم شدت انرژی برابر ۲۲۱۴ بی تی یو در مقابل هر یک دلار تولید ناخالص داخلی، برای این کشور فقیر است که در حدود یک‌چهارم میزان آن برای آمریکا است.
مسلم است که کارایی انرژی در آمریکا بالاتر از بنگلادش است؛ اما استاندارد پایین زندگی در بنگلادش دلیل اصلی شدت انرژی پایین‌تر است. برای کشوری مانند روسیه شدت انرژی در سال مورد مقایسه ۲۱۰۲۳ بی تی یو بوده که بیش از دوبرابر همین شاخص برای آمریکا است. دلیل اساسی بالابودن شدت انرژی در روسیه را باید در وسعت سرزمینی و موقعیت آب‌وهوایی سرد این کشور در ناحیه شرقی آن جستجو کرد.
جمع‌بندی
بر اساس آمار سال‌های اخیر آژانس بین‌المللی انرژی، ایران بالاترین یا یکی از بالاترین شدت‌های مصرف انرژی را در دنیا داشته است. کشورهای شرق اروپا، خاورمیانه و بیشتر کشورهای درحال‌توسعه آسیایی نیز شدت مصرف انرژی بالایی داشته‌اند که علت آن به دلیل وجود صنایع انرژی‌بر و قیمت‌های پایین انرژی در این کشورها است.
همان‌طور که گفته شد سطح شدت انرژی و روند رشد یا کاهش آن در مناطق مختلف جهان متفاوت است؛ این گوناگونی، منعکس‌کننده تفاوت در ساختار اقتصادی و دستاورد کشورها در میزان بهره‌وری انرژی است.
به‌عنوان‌مثال ایران به‌مانند بسیاری از کشورهای درحال‌توسعه دیگر به دلیل تسلط صنایع انرژی‌بر، قیمت پایین انرژی و همچنین اعمال تحریم‌های مربوط به فناوری، دچار شدت مصرف انرژی بالایی است. در نهایت باید گفت که اظهارات سرپرست مرکز ملی هوا و تغییر اقلیم در مورد میزان شدت مصرف انرژی ایران درست است.
بر اساس پیش‌بینی آژانس بین‌المللی انرژی، وضعیت شدت مصرف انرژی جهان در 20 سال آینده بهبود قابل‌توجهی می‌یابد که دلایل عمده آن را می‌توان در تغییر و توسعه وسایل نقلیه، بهبود کارایی بخش‌های صنعتی، قوانین سختگیرانه مربوط به ساخت‌وساز مسکن و استفاده از انرژی‌های تجدید‌پذیر عنوان کرد.
