سعید جلیلی عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام که به عنوان سخنران راه‌پیمایی روز 13 آبان در مشهد حضور داشت، در قسمتی از سخنان خود گفت: «دشمنی که زمانی می‌گفت ایران اجازه ندارد حتی یک بشکه نفت بفروشد، می‌بیند امروز ایران بالاترین و گسترده‌ترین روابط اقتصادی را در سطح جهان برقرار می‌کند.»
با توجه به اینکه ادعای سعید جلیلی بیشتر متوجه میزان صادرات ایران است، اکومتر در این گزارش داده‌های مربوط به حجم صادرات و رتبه آزادی تجارت خارجی ایران در مقایسه با سایر کشور‌ها را مورد بررسی قرار می‌دهیم.
آزادی تجارت خارجی در ایران
اولین شاخص مورد ارزیابی وضعیت آزادی تجارت خارجی ایران است. بر اساس گزارش موسسه مطالعاتی فریزر، ایران با کسب امتیاز 2.58 از 10 در جایگاه 164 این سایت قرار گرفته است. این سایت 165 کشور را مورد ارزیابی قرار می‌دهد و رتبه ایران نشان دهنده وضعیت نامناسب کشور در این شاخص است.
سهم صادرات ایران از کل صادرات جهان
شاخص بعدی سهم صادرات ایران از کل صادرات جهان است. بر اساس داده‌های سایت theglobaleconomy، ایران تنها 0.22 درصد از حجم کلی صادرات جهان را در اختیار خود دارد و در رتبه 51 جهان قرار دارد.
بررسی میزان صادرات ایران بر اساس مقاصد صادراتی
بررسی آمار گمرک ایران نیز نشان می‌دهد، در ۷ماهه نخست امسال ۲۸ میلیارد و ۴۰۶ میلیون دلار کالای صادراتی ایران به ۱۳۸ کشور صادر شده است که سهم ۳۸ کشور نخست حدود 97.7 درصد معادل ۲۷ میلیارد و ۷۵۰ میلیون دلار و سهم ۱۰۰ کشور انتهایی مقاصد صادراتی ایران فقط 2.3 درصد معادل ۶۵۷ میلیون دلار بوده است.
علاوه بر این، سهم ایران از بازارهای مهم منطقه‌ای مانند سوریه و عراق به میزان قابل توجه‌ای کاهش داشته است. میزان صادرات ایران در3 ماه ابتدایی سال جاری نسبت به سال گذشته 12 درصد کاهش داشته، همچنین ایران تنها 3 درصد از بازار سوریه را در اختیار دارد.
لازم به توضیح است، بر اساس سند برنامه راهبردی وزارت صنعت معدن و تجارت مصوب سال 1395، صادرات غیرنفتی در سال 1400 باید به 107 میلیارد دلار برسد. اما بر اساس آمار گمرک، ارزش صادرات کالا‌های غیرنفتی در سال 1400، تنها 48 میلیارد دلار بود.
بر اساس نمودار فوق، بیشترین میزان تجارت خارجی ایران با امارات است، اما معاهده تجاری با این کشور ندارد. از طرفی کشور‌هایی نظیر پاکستان، ترکمنستان، آذربایجان و اوکراین بیتشرین معاهده تجاری با ایران را دارند، که با حجم تجارت خارجی کشور با آن‌ها تناسبی ندارد.
از علل عدم دست‌یابی به اهداف تعیین شده در سند برنامه راهبردی وزارت صمت می توان به موارد ذیل اشاره کرد:
- تحمیل هزینه‌های تصمیمات سیاسی بر اقتصاد
- خام فروشی و بی‌ثباتی درآمد ارزی
- عدم اولویت بندی کالا‌ها و بازار‌ها
- سرعت پایین صادرات و کاهش حجم ترانزیت
- عدم توانایی رفع موانع تجارت استاندارد با کشور های دیگر
- نبود توافق‌نامه‌های کارآمد تجاری با کشور‌های منطقه
بر اساس آمار و اطلاعات ارائه شده، علاوه بر وضعیت نامطلوب ایران در صادرات، مقاصد کالا‌های صادراتی ایران نیز محدود است. این درحالی است که تنوع در مقاصد صادراتی، می‌تواند اثرات تحریم را کاهش دهد. بنابراین، اظهارات سعید جلیلی در مورد داشتن بالاترین روابط اقتصادی گمراه‌کننده است. زیرا سهم کالا‌های صادراتی ایران در بازار کشور‌های منطقه نیز نامطلوب است.
ناگفته نماند، در سال گذشته با تلاش دولت برای پیوستن به پیمان‌نامه‌های تجاری سیاسی مانند پیمان همکاری‌های شانگهای، انتظار می‌رود وضعیت تجارت خارجی ایران و روابط اقتصادی با سایر کشور‌ها بهبود یابد.
