شاید در کنار برگزاری جام جهانی در کشور قطر، مهم‌ترین اتفاق روزهای اخیر در منطقه سفر شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین به عربستان سعودی بود. سفر دو روزه رئیس‌جمهور چین به عربستان با امضای تفاهم، توافق‌نامه و قرارداد‌های بسیاری در زمینه انرژی، همکاری‌های اقتصادی و منطقه‌ای، سرمایه‌گذاری‌های دوطرفه و غیره به اتمام رسید. اتفاقی که واکنش‌های مثبت و منفی زیادی از طرف گروه‌های مختلف سیاسی در داخل کشور داشته است.
اکومتر در این گزارش، به واکاوی گذشته روابط تجاری عربستان و چین خواهد پرداخت و در ادامه با بهره‌بردن از خبرهای منتشر شده در رسانه‌های رسمی دو کشور، فصل جدید روابط تجاری و اقتصادی جمهوری خلق چین و عربستان سعودی را مورد بررسی قرار می‌دهد.
گذشته روابط تجاری اقتصادی عربستان و چین
نگاهی تاریخی به روابط چین و عربستان نشان می‌دهد روابط دو کشور به طور رسمی از سال 1990 شروع شده است. روابط کامل دیپلماتیک، تبادل سفرا و تشکیل جلسات در سطوح سیاسی، اقتصادی و غیره دقیقاً از این سال‌هاست. در ژانویه 2016، ملک سلمان از شن جین‌پینگ، رئیس‌جمهوری چین در عربستان استقبال کرد. در جریان این سفر، 14 موافقت‌نامه و یادداشت تفاهم بین دولت‌های عربستان و چین به امضا رسید، از جمله یادداشتی که برای تقویت همکاری مشترک در زمینه کمربند جاده بود.
عربستان بزرگ‌ترین شریک تجاری چین در منطقه
بررسی آمارهای تجارت خارجی چین نشان می‌دهد، در 10ماهه سال 2022 تجارت 97 میلیارد دلاری عربستان سعودی و چین، سعودی‌ها را در رتبه یازدهم در بین شرکای تجاری چین قرار داده است. طبق این آمارها، عربستان در صادرات به چین رتبه یازدهم و در واردات از چین رتبه بیست و ششم را دارد. لازم به ذکر است ایران با 13.3 میلیارد دلار تجارت با چین، شامل 7.6 میلیارد دلار واردات و 5.7 میلیارد دلار صادرات در رتبه پنجاهم قرار دارد. نکته جالب‌توجه اینکه، حجم تجارت دو طرف در حالی به حدود 100 میلیارد دلار رسیده که این میزان در سال 2000 فقط دو میلیارد دلار بوده است. به عبارتی تجارت دو کشور طی 22 سال اخیر 50 برابر شده است.
به گزارش خبرگزاری رسمی دولت عربستان سعودی، قرارداد مشارکت امضاشده توسط دو طرف شامل تعدادی قرارداد و یادداشت تفاهم در حوزه‌های انرژی و افزایش هماهنگی بین چشم‌انداز 2030 پادشاهی و طرح کمربند جاده چین است. رسانه‌های سعودی درمورد طرح کمربند جاده جزئیات خاصی ارائه نکردند اما گفته می‌شود یکی از محورهای گفت‌وگوی دو طرف بوده است.
امضای 20 قرارداد به ارزش 30 میلیارد دلار
بر اساس گزارش‌هایی که خبرگزاری رسمی عربستان سعودی منتشر کرده، در حاشیه اجلاس سران عربستان و چین، بیش از 20 قرارداد مقدماتی به ارزش بیش از 110 میلیارد ریال سعودی (حدود 30 میلیارد دلار) امضا شده است. درمجموع 34 توافق، تفاهم‌نامه و قرارداد مشارکت بین دو طرف امضا شده است. در نگاه کلی همکاری‌های مورد توافق در زمینه‌های زیر خواهد بود:
- تفاهم در حوزه‌های انرژی
- افزایش هماهنگی بین چشم‌انداز 2030 پادشاهی عربستان سعودی
- طرح کمربند – جاده چین
- متنوع‌سازی شرکای تجاری به‌خصوص در زمینه تأمین انرژی
- گسترش نفوذ جهانی پول چین با فروش نفت عربستان به یوآن به‌جای دلار آمریکا
- تبدیل عربستان به بزرگ‌ترین شریک راهبردی در منطقه برای چین
بر اساس آمارهای منتشرشده، چین جایگاه اولین شریک تجاری عربستان را در 5 سال گذشته به خود اختصاص داده است، چراکه از سال 2018 تاکنون اولین مقصد صادرات و واردات خارجی این کشور بوده است. تا پایان سال 2021 ارزش سرمایه‌گذاری‌های عربستان در چین به 8.6 میلیارد ریال می‌رسد و عربستان سعودی تا پایان سال 2019 در رتبه دوازدهم کشورهای سرمایه‌گذاری در چین قرار دارد، در مقابل ارزش سرمایه‌گذاری چین در این کشور به 29 میلیارد ریال رسیده است.
عربستان سعودی به دنبال ایجاد یک شراکت استراتژیک است که از تجارت و سرمایه‌گذاری با طرف چینی حمایت می‌کند و چین نیز به دنبال این است که عربستان را به بزرگ‌ترین شریک راهبردی در منطقه تبدیل کند. برای تقویت روابط اقتصادی دو کشور؛ یک صندوق «سعودی – چینی» برای حمایت از شرکت‌های فناوری نوظهور در عربستان، با سرمایه تخمینی 1.5 میلیارد ریال سعودی، تأسیس شده است.
سفر رئیس‌جمهور چین به تهران در سال‌های گذشته
استقبال ویژه سعودی‌ها از رئیس‌جمهور، برگزاری مراسم استقبال و همچنین آرایش محل عبور خودروی رئیس‌جمهور چین حسابی در رسانه‌ها خبرساز شد. این سفر جدای از اینکه بسیاری از معادلات بین‌المللی را به هم می‌ریزد، حاوی نکات عبرت‌آموزی برای ما ایرانی‌ها است.
عبرت از اینکه در سال‌های گذشته زمانی که رئیس‌جمهور چین در زمان دولت دوازدهم وارد ایران شد، با استقبال سرد رئیس‌جمهور وقت، فرصت‌های همکاری زیادی که می‌توانست در خنثی‌سازی تحریم‌ها به ایران کمک کند، از دست رفت. در سطح افکار عمومی نیز، طی سال‌های اخیر حتی صحبت از توافق یا امضای یک سند همکاری بین ایران و چین نیز با جنگ روانی رسانه‌ها و در داخل نیز عده‌ای بر آتش آن دمیدند، بسیاری از فرصت‌های همکاری بین دو طرف را بی‌ثمر کرد.
دیپلماسی بین‌المللی ایران قربانی جریان‌های سیاسی در کشور
سعید آجرلو مدرس دانشگاه و فعال سیاسی در خصوص سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان و امضای توافقات میان پکن و ریاض در یادداشتی برای ایسنا نوشت:
سفر رئیس‌جمهور چین به عربستان برای برخی سیاسیون ایرانی که روابط ایران با روسیه و چین را همواره از منظری ایدئولوژیک تحلیل می‌کردند حتماً باید پندآموز باشد. برخی دیپلمات‌های اصلاح‌طلب یا چهره‌های سیاسی چپ‌گرا در طول سال‌های گذشته همواره با طعنه و کنایه به روابط ایران با کشورهای شرقی می‌نگریستند و رابطه با شرق را تحقیر می‌کردند و در مقابل از لزوم احیای روابط با غرب سخن می‌گفتند. حال آنکه خود می‌دانستند که روابط با غرب بیشتر از هر چیز نیازمند تفاهم سیاسی و امنیتی با آمریکا و اروپا است که تجربه برجام نشان داد تا چه میزان پیچیده است.
این نوع نگاه اتفاقاً کاملاً ایدئولوژیک و یک‌جانبه است. نگاهی که واقعیت‌های صحنه را به سود باورهای سیاسی نادیده می‌گیرد و در عمل به دام آنچه که منتقدش بودند، می‌افتند. منتقدان سیاست خارجی ایدئولوژیک خود ایدئولوژی زده‌اند. آنگاه در تحلیل روابط متحدان همیشگی آمریکا با شرق و به‌ویژه چین و روسیه به تناقض گرفتار می‌شوند.
به همین دلیل و بر مبنای همین رویکردها، روابط ایران و چین پس از سفر رئیس‌جمهور چین به ایران در دولت آقای روحانی رو به افول می‌گذارد و حتی بعد از انتخاب آقای لاریجانی به‌عنوان نماینده ویژه این روابط در یک مسیر روبه‌جلو پیش نمی‌رود. چرا که واقعیت قدرت چین را غرب زودتر و بهتر از شرق درک کرده بود؛ آن‌گونه که هراس از چین را به‌خوبی در کلام و رفتار و سیاست‌مداران غربی و به‌ویژه ترامپ شاهد بودیم. متأسفانه پس از گذشت بیش از یک سال از روی کار آمدن دولت جدید همچنان با وجود تغییر نگاه، در سطح اجرایی و عملیاتی به‌اندازه کافی جدی نبوده‌ایم.
جمع‌بندی
بر اساس آنچه گفته شد، چنین دیپلماسی ضعیفی در ایجاد یک هم‌پیمان اقتصادی و استراتژیک در شرایط فعلی تقسیم قدرت در جهان، نمی‌تواند به سود ایران تمام شود. انعقاد قرارداد‌های طولانی‌مدت به معنی مستعمره شدن نبوده و این دست تفاهم‌نامه‌ها می‌تواند مسیر فعالیت‌های اقتصادی را هموار‌تر کند. عربستان در کنار روابط و قرارداد‌های نظامی، امنیتی و اقتصادی با آمریکا، به سراغ رقیب این کشور می‌رود و به دنبال ایجاد روابط اقتصادی در بالاترین سطح است.
