به گزارش اکومتر، موضوع صادرات سیب‌زمینی همزمان با افزایش قیمت این محصول در بازار داخلی به یکی از سوژه‌های داغ فضای مجازی و رسانه‌ها تبدیل شد. بسیاری از کاربران شبکه‌های اجتماعی و رسانه‌های خبری به ویژه پس از انتشار گزارشی از خبرگزاری تابناک، نسبت به خروج سیب‌زمینی از کشور در شرایط کمبود و گرانی آن واکنش نشان دادند. طبق این گزارش، با وجود اعلام ممنوعیت صادرات، در اسفندماه ۱۴۰۳، ۴۴۰ تن سیب‌زمینی از ایران صادر شده است. این خبر به سرعت بازتاب گسترده‌ای در رسانه‌ها داشت و سؤالات زیادی را در ذهن افکار عمومی ایجاد کرد.
از سوی دیگر، احمدرضا بخشی، عضو کمیسیون مواد غذایی اتاق اصناف ایران، نیز در اواخر اسفند ۱۴۰۳ مدعی شد:
«سیب‌زمینی‌هایی که به عنوان واردات به کشور وارد شده‌اند، در واقع همان محصول داخلی هستند که قبلاً با قیمت کیلویی ۱۵ هزار تومان به کشورهای همسایه صادر و سپس در زمان کمبود، با نرخ کیلویی ۳۵ هزار تومان دوباره وارد کشور شده‌اند.»
این ادعا نگرانی‌ها درباره نقش واسطه‌گری و دلالی در بازار این محصول را تشدید کرد.
ممنوعیت صادرات و واقعیت آمار گمرک
بر اساس نامه رسمی وزارت جهاد کشاورزی به سازمان توسعه تجارت، که در تاریخ ۵ اسفند ۱۴۰۳ منتشر شد، صادرات سیب‌زمینی و انواع حبوبات به مدت دو ماه به منظور تنظیم بازار داخلی ممنوع اعلام شد. با این حال، داده‌های رسمی گمرک نشان می‌دهد که در همان اسفندماه، ۴۴۰ تن سیب زمینی با میانگین قیمت هر کیلوگرم ۴۱ هزار و ۸۳۴ تومان به خارج از کشور صادر شده است. این موضوع، تردیدهایی درباره نحوه اجرای ممنوعیت و نظارت بر فرآیند صادرات ایجاد کرد.
برای مقایسه، بر اساس آمار ۱۲ ماهه سال ۱۴۰۳، در مجموع ۳۴۱ هزار و ۶۵ تن سیب‌زمینی به ارزش ۵۳۲۹ میلیارد تومان، معادل هر کیلو ۱۵ هزار و ۶۲۵ تومان، از ایران صادر شده است. اما در اسفند ۱۴۰۳، قیمت هر کیلو سیب‌زمینی صادراتی بیش از دو برابر میانگین سالانه بوده است.
واردات سیب‌زمینی و نقش پاکستان
در همین بازه زمانی، واردات سیب‌زمینی نیز ادامه داشته است. طبق آمار گمرک، در اسفند ۱۴۰۳، ۲۲۴۴ تن سیب‌زمینی با میانگین قیمت هر کیلو ۸۴۶۷ تومان وارد ایران شده است. در مجموع سال ۱۴۰۳، واردات سیب‌زمینی به کشور ۴۱۸۷ تن با میانگین قیمت ۸۴۱۶ تومان برای هر کیلو بوده است. نکته قابل توجه اینکه تنها کشور صادرکننده سیب‌زمینی به ایران، پاکستان بوده و به جز این کشور، واردات رسمی آن از سایر کشورها ثبت نشده است.
در سال گذشته، صادرات سیب‌زمینی ایران به پاکستان ۷۱۸ تن و واردات از پاکستان ۴۱۸۷ تن بوده است. این آمارها نشان می‌دهد که اگرچه ایران به کشورهای متعددی از جمله افغانستان، امارات، ترکیه، عراق و غیره این محصول را صادر می‌کند. اما تنها پاکستان نقش تأمین‌کننده سیب‌زمینی وارداتی ایران را داشته است.
اختلاف فاحش قیمت سیب‌زمینی صادراتی و وارداتی
بر اساس داده‌های رسمی، در اسفند ۱۴۰۳، ارزش هر کیلو سیب‌زمینی صادراتی به بیش از ۴۰ هزار تومان رسیده است. در حالی که قیمت هر کیلو سیب‌زمینی وارداتی همان حدود ۸۴۰۰ تومان باقی مانده است. این تفاوت قیمت نشان می‌دهد که برخلاف برخی ادعاها، سیب‌زمینی وارداتی ارزان‌تر از صادراتی آن به فروش رسیده و شواهدی دال بر اینکه این محصول با قیمت پایین صادر و سپس با قیمت بالاتر به کشور بازگشته باشد، دست‌کم در آمار رسمی وجود ندارد.
عوامل مؤثر بر گرانی مقطعی برخی محصولات کشاورزی
با توجه به اطلاعات فوق، می‌توان نتیجه گرفت که افزایش قیمت مقطعی برخی محصولات کشاورزی در بازار داخلی صرفاً ناشی از صادرات یا واردات نیست. در واقع عوامل متعددی در این روند نقش داشته‌اند. مهم‌ترین این عوامل عبارت‌اند از:
- افزایش تقاضا و کمبود عرضه در بازار داخلی
- ضعف نظارت بر زنجیره تأمین از مزرعه تا بازار
- عدم برنامه‌ریزی مناسب برای هماهنگی میزان تولید با تقاضای بازار در فصول مختلف
در نهایت، به نظر می‌رسد برای پیشگیری از تکرار چنین بحران‌هایی، ضرورت دارد سیاست‌گذاران علاوه بر تنظیم هوشمندانه تجارت خارجی، بر فرآیند تولید، توزیع و قیمت‌گذاری محصولات کشاورزی به‌ویژه در ایام حساس نظارت دقیق‌تری داشته باشند تا منافع تولیدکننده و مصرف‌کننده هر دو تأمین شود.
